پيشگفتار

3

فرقه ماتريديه

5

زندگانى ماتريدى

8

تاريخ تولد

9

زادگاه او

10

تحصيلات او

10

شاگردان او

11

1ـ آثار ماتريدى

11

تفاوت دو مكتب:اشعرى وماتريدى

12

امتيازات و ويژگيهاى دو مكتب

16

1ـ معرفت خدا قبل از بعثت پيامبران

17

2ـ حسن وقبح عقلى

17

3ـ تكليف به بيش از توانايى

18

4ـ افعال خدا در گرو اغراض و غايات است

19

5ـ استطاعت پيش از فعل است، يا همراه آن؟

20

6ـ قدرت نسبت به فعل وترك يكسان است

21

7ـ افعال بندگان فعل مستقيم خداست

21

8 ـ صفات خدا عين ذات اوست

23

9ـ تفسير صفات خبرى

24

1ـ أبواليسر محمد بزدوى (421ـ493)

25

2ـ نسفى ميمون بنمحمد (418ـ508)

26

معتــزلــه يا مكتب اعتزال

29

داوريهاى نادرست در باره معتزله

30

علت توجه به مكتب اعتزال درعصر ما

30

معتزله اصل توحيد وعدل را از على7 گرفته است

34

چرا معتزله مى نامند؟

39

القاب معتزله

42

اصالت كلام شيعه ونظريه احمد امين

44

اصول پنجگانه معتزله

51

عقايد اسلامى را از آراى كلامى جدا سازيم

54

اصل نخست

55

توحيد

55

توحيد در ابعاد مختلف

56

1. توحيد و عينيت صفات خدا يا ذات

58

پاسخ اشاعره از تعدد قدما

59

اتهام معتزله به الحاد در مورد نفى صفات زايد

60

2. توحيد وصفات خبريه خدا

65

نمونه اى براى تأويل مقبول

68

نمونه دوم براى تأويل مقبول

70

1ـ معنى استواء در قرآن ولغت

72

2ـ معنى عرش در لغت وعرف

75

3ـ بيان مظاهر قدرت در آيات هفتگانه

77

3. تنزيه خدا از رؤيت حسّى

81

دلايل نقلى مسأله

82

در باره اين روايت نكاتى را ياد آور مى شويم:

84

استدلالهاى عقلى مجوزين رؤيت

85

4. حدوث قرآن

87

1ـ تاريخچه پيدايش مسأله

87

2ـ شايسته اهل حديث در اين مسأله

91

3ـ مسأله از شاخه هاى توحيد است

92

3ـ موضوع حدوث وقدم چيست؟

94

بازى با الفاظ

98

اصل دوم

99

عــدل

99

پيراستــگى از ظلـم

101

در تكوين وتشريع

101

الف ـ خرد ودرك حسن وقبح افعال:

102

ملاك صدق وكذب در قضاياى حكمت عملى

104

ب ـ خدا از صفات افعال، آگاه است

107

ج ـ از خدا فعل قييح سر نمى زند

107

1. فعل انسان مخلوق خدا نيست « تفــويـض »

110

تحليلى از نظريه تفويض

120

1ـ نسبت ممكن به واجب نسبت معنى حرفى است

122

2ـ تبعيض بين بعد زمانى و مكانى نارواست

123

استقلال در ايجاد، مايه استقلال در وجود است

124

نظريه تفويض يك نوع انديشه ثنوى است

124

2. تكليف فراتر از توان

125

3. اراده خدا ومعاصى بندگان

126

4. لطف الهى بر بندگان

130

لطف محصل

130

لطف مقرب

132

منطق مخالفان لطف

136

5. قدرت مقدّم بر فعل است

138

6. قضا وقدر

143

جبر در انديشه صحابه

144

قضا وقدر در كتاب وسنّت

148

تقدير و قضاء نزد معتزله

152

برداشت معتزله از قضاء و قدر

153

دورى معتزله ازواقع قضا وقدر

156

تفسير قدر وقضاء در افعال بندگان

156

قضاء وقدر به صورت جزئى

159

حل مشكل اراده ازلى

161

اصل سوم: وعد و وعيد

165

وعـــد و وعيـــد يا نويد و بيم

167

1. عفو از گنهكاران در صورت عدم توبه

169

1ـ عقاب مقتضاى لطف است

169

2ـ تجويز عفو، تخلف است

171

3ـ تجويز عفو مايه جرأت است

172

2. گنهكاران و جاودانگى در آتش

175

آيه نخست

175

پاسخ

176

آيه دوم

177

پاسخ

178

آيه سوم

178

پاسخ

179

آيه چهارم

179

پاسخ

179

دلايل مخالفان خلود

180

3. شفاعت از آن تائبان است نه گنهكاران

184

با دلايل معتزله در تفسير شفاعت آشنا شويم

186

تفاوت مرجئه ووراجيه

188

4. احباط وتكفير

190

مقياس در احباط چيست؟

191

احباط در كشاكش جواز ومنع

192

پاسخ

193

دليل نافيان احباط

194

پرسش وپاسخ

195

پاسخ

196

موارد احباط در قرآن

196

1ـ ارتداد پس از اسلام

197

2ـ شرك مقارن عمل صالح

197

3ـ ناخوشايندى از دستورات خدا

198

4ـ كفر

198

5ـ بازداشتن مردم از راه خدا

198

6ـ مخالفت با پيامبر

198

7ـ قتل پيامبران

199

8 ـ قتل امر كنندگان به قسط وعدل

199

9ـ اسائه ادب با پيامبر

199

10ـ اقبال به دنيا واعراض از سراى ديگر

200

11ـ انكار آخرت

200

12ـ نفاق

201

تكفير

201

اصل چهارم: منزلت بين المنزلتين

203

1 ـ مرتكب كبيره مؤمن فاسق است.

203

2 ـ مرتكب كبيره كافر است.

203

3 ـ منزلت بين المنزلتين

203

اصل چهارم: منزلت بين المنزلتين

205

اصل پنجم: امر به معروف ونهى ازمنكر

209

1ـ وجوب امر به معروف ونهى از منكر

211

2ـ وجوب آن عقلى است يا شرعى

213

3ـ شرايط وجوب امر به معروف

216

4ـ واجب عينى است يا كفايى

216

5ـ مراتب آن دو

217

1. معتزله در كشاكش قدرت وضعف

218

1ـ معتزله واتهام به آلودگى اخلاقى

218

معتزله در اوج قدرت

221

نامه دوم خليفه

223

نامه سوم مأمون

224

نامه چهارم مأمون

225

محنت احمد

226

پيرامون نامه هاى مأمون

226

2. معتزله در عصر معتصم وواثق باللّه

230

معتزله در عصر واثق باللّه

232

معتزله در سراشيبى ضعف

234

دو ضربه كارى ديگر

236

1ـ فرقه گرايى

236

2ـ رجوع ابو الحسن اشعرى از اعتزال

236

تاريخ تكرار مى شود

237

وصله ناهمرنگ

238

پيشوايان و دانشمندان

243

معتزله وآثار علمى به جاى مانده از آنان

243

پيشوايان معتزله

244

دانشمندان معتزله

244

پيشوايان معتزله

245

1 ـ واصل بن عطا(80 ـ 131)

245

سرگذشت شگفت آور واصل با خوارج

247

2ـ عمرو بن عبيد(80 ـ 143)

248

نمونه اى از دانش تفسيرى و كلامى او

250

موضع سياسى عمرو بن عبيد

252

3 ـ ابو الهذيل العلاف(135 ـ 235)

253

نگارشها و آثار او

257

تهمتهاى ناروا

258

4 ـ ابراهيم بن سيّار معروف به «نظام»(160 ـ 231هـ)

259

نظام و مذهب«صرفه»

263

آثار نظام

265

5 ـ ابو على الجبائى(235 ـ 303 هـ)

285

6ـ ابو هاشم جبايى (277 ـ 321هـ)

268

7ـ قاضى القضاة عبد الجبار بن احمد همدانى(324ـ415هـ)

270

دانشمندان معتزله

274

1ـ ابو سهل بشر بن معتمر(م/210هـ)

274

2ـ معمر بن عباد سلمى(م/215هـ)

274

3ـ ثمامة بن اشرس ابو معن نميرى(م/213هـ)

277

4ـ ابو بكر عبد الرحمن بن كيسان الأصم(م/225هـ)

279

5ـ ابو موسى عيسى بن صبيح المزدار(م/226هـ)

279

6ـ أبو جعفر محمد بن عبد اللّه اسكافى (م/240هـ)

280

7ـ احمد بن أبى دوأد(160ـ240هـ)

281

8ـ ابو عثمان عمرو بن بحر جاحظ(م/255هـ)

282

9ـ ابو الحسين خياط(م311هـ)

284

10ـ ابوالقاسم بلخى كعبى (273ـ317يا 219هـ)

286

طبقات معتزله

288

مشايخ اعتزال بصره

289

مشايخ اعتزال بغداد

290

آثار به جاى مانده از معتزله

291

فهرست

295

منابع و مطالب

295

فهرست مصادر ومآخذ

297

فهرست

305

مندرجات جزء چهارم

305