ازدواج وزنا در مى آورد وپاداش وكيفر براى اين رنگ آميزيهاست وشكى نيست كه اين نوع رنگ آميزى ، از آن بنده است. اوست كه كه مى نوشد ومى خورد ونماز مى گزارد وروزه مى گيرد وازدواج مى كند، نه خدا.

وبه ديگر سخن، پاداش وكيفر ازآن جزء اخير از علت تامه است وآن بنده خداست. در اين مورد اتفاقاً چنين مناظره اى ميان ابو حنيفه وامام موسى بن جعفر ـ عليه السلام ـ در دوران نوجوانى انجام گرفت. علاقمندان به تفصيل مناظره، مى توانند به مدرك ياد شده در زير مراجعه كنند.[1]

4ـ ابو بكر عبد الرحمن بن كيسان الأصم(م/225هـ)

قاضى عبدالجبار مى گويد: او مرد فصيح وفقيه وبا تقوايى بود واز آراى او نفى اعراض است واشكالى كه اصحاب ما بر او گرفته اند، اعراض او از امام على ـعليه السلام ـ است وبه هنگام مناظره با هشام بن حكم گاهى برترى از او وگاهى از هشام بود.[2]

سخن قاضى در اينجا خالى از تعصب نيست، زيرا در تاريخ مناظره كسى بر هشام پيروز نبوده تا چه رسد به ابوبكر أصم. ظاهراً قاضى نتوانسته است پيش از اين نرمش نشان دهد.

5ـ ابو موسى عيسى بن صبيح المزدار(م/226هـ)

از شخصيتهاى علمى معتزله عيسى بن صبيح است كه به عبادت وزهد نيز اشتهار داشت، مى گويند: ابوالهذيل مجلس او را ديد ودر آن شركت كرد آنگاه كه