ثمرات اصل دوم:عدل

2

تكليف فراتر از توان

عدل اصل دومى است كه معتزله بر آن معتقدند واز آن اصولى را استنتاج مى كنند كه نخستين آن مسأله «بطلان جبر در افعال» و دومين آن «قبح تكليف فراتر از توان» است ودر كتابهاى كلامى از آن به «قبح تكليف بمالايطاق» تعبير مى آورند.

در باره اين مسأله، بررسى موضوع كافى در تصديق به قبح ويا امتناع آن است، زيرا جايى كه طرف توان بر انجام خواسته اى را ندارد، اصل خواستن به صورت جدّى دچار اشكال ميگردد، چگونه انسان مى تواند از يك كودك دو ساله به طور جدى بخواهد كه جسم سنگينى را بردارد، به همين مقياس چگونه ميتواند از فرد بزرگى بخواهد كه بدون ادوات وابزار به آسمان بپرد، يا از آب عبور كند بدون آنكه كف پاى او تر نشود وبه تعبير محققان خود تكليف پيش از آنكه تكليف به محال باشد،خود حالت محالى به خود مى گيرد.

ولى متأسفانه اشاعره به خاطر جمود بر يك رشته ظواهر، تكليف بمالايطاق را جايز دانسته وبراى آن دلايلى از ظواهر كتاب آورده اند كه ما به هنگام تبيين عقايد اشاعره به پاسخ آنها مبادرت ورزيديم. از اين جهت پيرامون اين مسأله چندان گفتگو نمى كنيم.

اينك از فرع سومى كه مترتب بر اصل عدل است، سخن مى گوييم.