وآيه:(ماخلقت الجن والإنس إلا ليعبدون)[1] (الذاريات/56) وآيات ديگر كه او را حكيم وفعل او را هدف دار وغايت دار معرفى مى كنند، به عقل اجازه مى دهند كه بر لزوم انجام چنين مقدماتى حكم كند. ودانشمندان علم كلام نام اين نوع از لطف را كه تمكن بخش اطاعت است ودر صورت فقدان، بندگان خدا قادر بر اطاعت نمى باشند، «لطف محصل» مى نامند.

لطف مقرب

در لطف مقرب سخن از تمكن بندگان از اطاعت نيست، بلكه مكلف در سايه مقدماتى به انجام تكاليف وفرمانبردارى نزديك شده وغرض از تكليف، به صورت آسان تحقق مى پذيرد، هرچند اگر اين مبادى نيز نباشد، بندگان خدا از اطاعت متمكن بوده وغرض از تكليف ممتنع نمى باشد.

از باب نمونه، تعيين پاداش كيفر بر تكاليف، هر چند يك كار قدرت آفرين وتمكن بخش در قلمرو اطاعت بر بندگان نيست، ولى روح اطاعت را در بندگان خدا بيشتر كرده وآنان را به امتثال وفرمانبردارى سوقمى دهد، هرچند تكليف خدا بدون اين دو، امكان امتثال داشته وتحقق هدف، امكان پذير مى باشد، ولى در صورت وجود پاداش وكيفر، روح اطاعت در بنده فزونتر مى گردد واو به هدف كه همان اطاعت است، نزديكتر مى شود.

سخن در لزوم انجام اين نوع از لطف الهى است كه آيا واقعاً خرد بر انجام چنين مبادى حكم مى كند يا نه؟ در اينجا بايد به تفصيل زير اشاره كرد وشايد به حق نزديكتر باشد.

1ـ هرگاه اين نوع از مبادى به گونه اى است كه در صورت فقدان، نوع مكلفها