مى گوييم فلانى دست ودل باز است. معنى تصورى آن، اين است كه عضو خاصى از بدن او اين حالت را دارد، ولى مسلماً مفاد تصديقى اين نيست، زيرا مقصود از آن، توصيف او به بذل و بخشش است وچون بذل وبخشش غالباً با حركات باز دست انجام ميگيرد با چنين لفظى از چنين مقصدى كنايه آورده مى شود. اگر به چنين تفسيرى تأويل گفته ميشود، در واقع به خاطر اين است كه با ظهور تصورى وظهور مفردات جمله اختلاف دارد، ولى با توجه به قراين وديگر ارتكازات عرفى عين معنى جمله است، نه تأويل آن.

آرى، تأويل مردود آن است كه به خاطر پيشداورى، با ظهور تصديقى جمله يعنى همان معنايى كه عرف از جمله مى فهمد مخالفت شود ومسلماً چنين تأويلى حرام وچنين تفسيرى مايه بد فرجامى وتباهى ايمان است ومشمول حديث معروف: «من فسر القرآن برأيه فليتبوء مقعده من النار» است. با توجه به اين مقدمه، اكنون براى دو نمونه از تأويل دو مثال مى آوريم:

نمونه اى براى تأويل مقبول

1ـ خدا به ابليس چنين فرمود: (مامنعك أن تسجد لما خلقت بيدي أستكبرت أم كنت من العالين) (ص/75).

«چه باعث شد كه تو بر چيزى كه من با دو دستم آفريده ام، سجده نكنى؟ آيا كبر ورزيدى يا بالاتر وبرتر از آدم بودى؟».

اين آيه تجليگاه هر چهار مسلك است. مشبهه بدون پروا مى گويند، خدا دو دست دارد، درحالى كه حنابله و شيخ اشعرى همين موضوع را با ظرافت خاصى تكرار مى كنند وميگويند: او دو دست دارد اما فاقد كيفيت است، گروهى راه حزم واحتياط را در پيش گرفته ميگويند: معانى اين آيات براى ما مفهوم نيست ولى گروه چهارم دست به تأويل مى زنند، يكى مردود وديگرى مقبول. تأويل مردود از آن