مؤلف شرح الأساس مى گويد: اگر مقصود از قضاء الزام وحكم خدا بر بندگان باشد، مى توان گفت: اطاعات به قضاى الهى است واگر مقصود از آن آفرينش باشد، نمى توان گفت: خدا خالق اطاعات ما است مگر اينكه كسى به فرقه مجبّره بپيوندد.[1]

دورى معتزله ازواقع قضا وقدر

هدف از نقل اين كلمات ـ گذشته بر آگاهى از ديدگاه معتزله در باره قضاء وقدر ـ اظهار اينكه معتزله به خاطر اصل عدل برخى از معارف عقلى وقرآنى را ناديده گرفته، از آن جمله مسئله قضاء وقدر است كه در قرآن وبالأخص در روايات به صورت چشم گير وارد شده است واين گروه به گمان منافات ميان اصل عدل واعتقاد به قضا وقدر، مسئله دوّم را از جدول معارف حذف كرده ودر تفسير آن به همان معنى اعلام واخبار، يا امر به طاعت اكتفا ورزيده اند در حالى كه قضاء وقدر كه از معارف قرآنى است، ارتباطى به اخبار واعلام، يا امر به اطاعت ندارد.

ما براى تبيين اين اصل به گونه اى پيرامون آن به بحث و گفتگو مى پردازيم.

تقدير وقضا در پديده هاى جهان روشن است ولى شمول تقدير وقضاء به افعال بندگان نياز به توضيح دارد.

تفسير قدر وقضاء در افعال بندگان

افعال بندگان به دو صورت مورد تعلّق قضاء وقدر الهى هستند:نخست به صورت كلى ودوم به صورت جزئى، در صورت نخست مقصود قوانين كلى آفرينش است كه بر جهان و افعال انسان، حاكم است وهر انسانى محكوم اين قوانين بوده