«افراد كافر گفتند: كه اين افسانه هاى پيشينيان است».

وچون بحث متكلمان بيشتر روى افعال مجرد از هيئت وتركيب است، بايد از به كار بردن «خلقت افعال» خوددارى كنيم وبگوييم فاعل فعل كيست؟ خداستيا انسان؟

14ـ آرى اين مؤاخذه لفظى مانع از آن نمى شود كه روح مسأله محفوظ باشد وبگوييم آيا نسبت افعال بندگان به خدا و بندگان چگونه است، بالأخره آيا حقيقت وهويت آنها مربوط به خداست واوست كه اين كارها را صورت مى دهد، يا مربوط به بندگان است ونسبت آنها از خدا مقطوع است؟ يا به گونه سومى است. يعنى در عين ارتباط به خدا، ارتباطى با بندگان خدا و بالعكس دارد. اين همان مسأله اى است كه در آينده مطرح مى كنيم.

تحليلى از نظريه تفويض

نظريه تفويض واستقلال انسان در فعل وايجاد، از زمانهاى ديرينه در كتابهاى فلسفى وكلامى وفرهنگ عقايد مطرح بوده وافراد ويا گروهى به آن متهم شده اند، حالا خواه اين نسبت در باره معتزله صحيح واستوار باشد يانه، سرانجام بايد در باره آن به بحث وگفتگو بنشينيم.

اين نظريه از يك اصل فلسفى ويا كلامى سرچشمه مى گيرد وآن تبيين «ملاك نياز ممكنات به واجب» است واينكه نياز ممكن به واجب در اصل حدوث وتحقق ووجود پس ازعدم اوست، بدين معنى تا حادث نشده ولباس وجود بر تن نكرده نياز بر او حاكم است، آنگاه كه لباس وجود بر تن كرد، ديگر نياز او به واجب قطع شده ومى تواند روى پاى خود بايستد.

يا ملاك نياز او به علت، امكان اوست وآن اينكه ممكن در حد ذات فقير