2ـ كسانى كه از راه تقصير واحياناً قصور، در زندگى سرخوردگى پيدا مى كنند وبا سرانجام بد روبرو مى شوند، اين گروه براى سرپوش نهادن بر تقصير خود، فرجام بد خود را با سرنوشت گره مى زنند وگناه را به گردن آن مى افكنند.

گاهى به جاى كلمه قضا وقدر، كلمه بخت وشانس را به كار مى برند تا مسئوليت را از خود سلب كنند وآن را بر دوش بخت واقبال بگذارند واين مسئله در سرودهاى شاعران فارسى زبان زياد به چشم مى خورد، چنانكه مى گويد:

گليم بخت كسى را كه بافتند سياه به آب زمزم وكوثر سفيد نتوان كرد

وشگفت اينجاست كه برخى از شعراى عارف ما بر روى بخت واقبال وستاره تكيه مى كنند وانسان را در مقابل آن دست بسته معرفى مى كنند، چنانكه مى گويد:

كوكب بخت مرا هيچ منجّم نشناخت يا رب از مادر گيتى به چه طالع زادم

در حالى كه شاعرانى داريم كه تحت تأثير اين نوع افكار سست قرار نگرفته واز اين نوع انديشه ها انتقاد مى كنند ومى گويند:

تو خود گر كنى اختر خويش را بد مدار از فلك چشم نيك اخترى را

جبر در انديشه صحابه

از مجموع تاريخ استفاده مى شود كه انديشه جبر، در ميان برخى از صحابه خود نمايى مى كرد وريشه پيدايش آن در ميان آنان به عصر جاهليت برمى گردد [1] اين نوع طرز تفكر، انديشه جاهلى بود كه در مغز آنان رسوخ كرده وپس از ظهور اسلام