سرگذشت معتزله از پيدايش تا انقراض

1

معتزله در كشاكش قدرت وضعف

با اصول پنجگانه «اعتزال» آشنا شديم، اكنون وقت آن رسيده كه از قضاوت تاريخ در باره آنان آگاه شويم ودر اين مورد، دو موضوع را مورد بحث قرار مى دهيم:

1ـ معتزله واتهام به آلودگى اخلاقى

معتزله از روز نخست به صورت گروه عقل گرا ومدافع از اصول اسلام در پرتو دليل وبرهان، طلوع كردند وتا آنجا كه قدرت وتوان داشتند، در اين راه پيش رفتند وزندگى پيشوايان آنها روشنترين گواه بر اين مطلب است، البته اين نه به آن معنى است كه در همه جا به درستى سخن گفته اند واحياناً پا روى حق نگذاشته اند. ولى آنچه مسلّم است اين است كه اين گروه، در آغوش مناظره با مخالفان (ملاحده، مجسمه، مجبره) بزرگ شده اند.

گروهى مبارز كه حيات وعقيده وعنوان گروه مخالف را به خطر مى افكند بدون واكنش از طرف مخالف نخواهند بود وگاهى دشمن شكست خورده، به خاطر حفظ موقعيت خود از هر حربه اى بهره مى گيرد، از اين جهت برخى از مخالفان معتزله مانند: ابن قتيبه [1] وابو منصور بغدادى [2] آنان را به آلودگى اخلاقى متهم كرده ودر