نمى باشند!.

فخر رازى در تفسير خود از برخى از حنابله نقل مى كند كه آنان مى گويند:

نه تنها اينها قديم هستند، بلكه جلد وبرگهاى قرآنها نيز قديم است!.

در برابر يك چنين انسانهاى دور از منطق جز سكوت وظيفه ديگرى نيست; سخن ما در اين جا با انسانهايى است كه از منطق پيروى مى كنند ولااقل حاضرند لحظاتى در گفتار مخالف بينديشند.

مسائل كلامى بايد در محيطهاى علمى مطرح گردد ومورد بحث قرار گيرد ونبايد عوام را در اين مسائل شركت داد واز عواطف دينى آنان بر ضدّمخالف بهره گرفت، متأسّفانه مسأله حدوث ويا عدم خلقت قرآن از محافل علمى به مساجد، خيابان وبازار كشيده شد ومردم عادى به خاطر علاقه به محدِث عصر خود احمد بن حنبل، به طرفدارى از او برخاسته ومخالفان را قلع وقمع مى كردند، چيزى كه مايه تعجّب است اين است كه اصلاً موضوع بحث وموصوف حدوث وقدم در سخنان طرفين روشن نيست واصلاً معلوم نيست كه نزاع بر سر چيست واگر روزى دور هم مى نشستند وموصوف حدوث وقدم را مشخّص مى كردند خود وديگران را راحت مى كردند، مابه خاطر كوتاه كردن راه، نخست سراغ موضوع مى رويم وآنچه را كه محتمل است موضوع براى نفى واثبات باشد، در اين جا مى آوريم:

3ـ موضوع حدوث وقدم چيست؟

موصوف اين وصف در كلمات طرفين روشن نيست، از اين جهت ما مجموع احتمالات موجود رامى آوريم:

1ـ قرآن يكى از مراتب علم خداست، سخن در باره حدوث ويا قدم كلام خدا، به حدوث وعدم حدوث علم او منتهى مى گردد وروح بحث اين است كه آيا