ثمرات اصل سوم: وعد و وعيد

1

عفو از گنهكاران در صورت عدم توبه

اعتزال مكتب كلامى است كه در بغداد و بصره رشد كرده است.

اين دو گروه هر چند نقطه نظرهاى متحد فراوانى دارند ولى در برخى از مسائل با هم اختلاف نظر دارند كه يكى همين مسأله است. معتزله بغداد بر منع جواز عفو تأكيد مى كنند، در حالى كه معتزله بصره عفو مجرمان را جايز دانسته وآن را تخلف قبيح تلقى نمى كند.

شگفت از گروه نخست است كه عقاب مجرم را امرى الزامى مى دانند وترك مؤاخذه را قبيح تلقى مى كنند، در حالى كه پاداش مطيع را امر الزامى نمى دانند وآن را از نتايج جود واحسان خدا مى شمارند ومى گويند استحقاقى در كار نيست، در حالى كه ثواب وعقاب هر دو قرين يكديگرند وطبعاً حكم واحدى خواهند داشت.

معتزله بصره مى گويند: عقاب مجرم حق خداست در اين صورت زمام كار در دست صاحب حق است، خواست از آن بهره مى گيرد ونخواست آن را رها مى كند ودر حقيقت عقاب گنهكار حكم دَين را دارد وطلبكار مى تواند آن را ببخشد. بغداديها كه از طرفداران سر سخت لزوم مؤاخذه مجرمند، بر نظريه خود با امورى استدلال كرده اند كه به صورت موجز ارائه مى شود.

1ـ عقاب مقتضاى لطف است

عقاب بندگان لطفى است از جانب خداى تكليف كننده. زيرا وقتى مكلف