مسلّماً شرح اصول خمسه قاضى نزد علامه حلى نبوده كه بر چنين استدلالى تكيه كرده است، زيرا قاضى عبد الجبار نظريه ابوهاشم را بر مى گزيند وآن را قابل اعتماد قلمداد مى نمايد، وبنابر نظريه ايشان كوچكترين ستمى در كار نيست، زيرا عمل صالح، آنجا كه جدا از معصيت باشد، مايه پاداش است واگر با معصيت همراه گردد، بايد به سهم خود از تأثير گناه بكاهد، زيرا دفع ضرر نيز نوعى سود است، آرى مذهب پدر كه صاحب حسنه ـ به خاطر گناه ـ از عمل خود خيرى نمى بيند، بر خلاف تصريح خداست. [1]

روشنترين دليل عقلى بر بطلان احباط(البته آنگاه كه پاداش عمل مطلق بوده ومشروط به عدم عصيان نباشد) اين است كه مستلزم خلف در وعده الهى است، وعده اى كه خلف پذير نيست وعقل ونقل بر امتناع خلف اتفاق نظر دارند ومى گويند:(فلاتحسبن اللّه مخلف وعده رسله)( ابراهيم /47)

ازميان آيات قرآن، آيه سوره «زلزلة» مى تواند گواه بر بطلان احباط باشد، آنجا كه ميفرمايد: (ومن يعمل مثقال ذرة خيراً يره)(زلزلة/7)

«هر كس به اندازه سنگينى ذره اى كار خير انجام دهد، آن را مى بيند.»

مقصود از ديدن عمل، ديدن نتايج آن، پاداش است ودر احباط حتى در نظريه ابى هاشم، عمل واثر آن ديده نمى شود وكاستن از سنگينى گناه، غير از ديدن خود عمل و حتى اثر بلاواسطه آن است.

پرسش وپاسخ

تمام مكاتب كلامى، «احباط» را به صورت جزئى پذيرفته ودر قرآن نيز در مواردى به آن تصريح شد كه خواهد آمد. اختلاف آنان با معتزله در كلى بودن اين