ثمرات اصل دوم :عدل

5

قدرت مقدّم بر فعل است

از مسائلى كه معتزله واشاعره در آنها از يكديگر فاصله زيادى گرفته اند، مسأله «تقدّم قدرت بر فعل» ويا «تقارن آن با فعل» است وبه عبارت ديگر:انسان قادر وتوانايى كه كارى را صورت مى دهد، آيا پيش از انجام فعل، قادر وتوانا مى باشد؟ آنگاه كار مورد نظر خود را صورت مى دهد، يااينكه قدرت همزمان با فعل در عضلات واندام او پديد مى آيد، نه قبل از آن، معتزله از نظريه نخست دفاع مى كنند، در حالى كه اشاعره نظريه دوم را برگزيده وبر آن، اقامه برهان مى نمايند.حالا ثمره مسأله فلسفى وكلامى مسأله چيست؟ در سخنان آنان نيامده است ومسلماً پيشداورى در مسائل ديگر، آنان را به يكى از دو نظر سوق مى دهد. اينك تحقيق موضوع در ضمن بيان چند مطلب كه به فهم هر دو نظريه كمك مى كند:

1ـ جايگاه اين مسأله باب «قدرت» و«استطاعت» است وچندان ارتباطى به باب «عدل» ندارد، ولى قاضى عبد الجبار از آن در باب «عدل» ياد نموده وعلّت عنوان آن را در اين باب چنين گفته است: نظريه دوم(مقارنت قدرت با فعل) مستلزم «تكليف ما لايطاق» است وآن كار قبيح است وشخص حكيم كار قبيح انجام نمى دهد.

2ـ قدرتى كه در باره تقدم وتقارن او سخن مى گويند، يكى از دو معنى را مى تواند داشته باشد وبايد روشن شود كه كدام يك از اين دو، مورد بحث ونزاع است