قضا وقدر در كتاب وسنّت

مراجعه اى كوتاه به كتاب وسنت روشن مى سازد كه اين دو اصل، از اصول مسلّم قرآن است كه هر پديده اى در جهان در پوشش اين دو اصل به وجود مى آيد، مقصود از تقدير، اندازه گيرى پديده است كه با چه خصوصياتى جامه تحقق پذيرد، مقصود از «قضاء» مرحله ضرورت وجود شيئ است كه حكم الهى حاكى از آن است، ولى بايد توجه كرد كه تقدير بر دو نوع است، تقدير علمى وتقدير عينى، مانند قضا كه آن نيز بر دو نوع است: قضا علمى وقضا عينى وهر يك از دو نوع تقدير وقضا علمى وعينى را به گونه اى توضيح مى دهيم:

1ـ تقديرهاى علمى وعينى:مهندسى نقشه ساختمانى را در ذهن ويا روى برگى مى كشد ومواد لازم را كه بايد در ساختن آن به كار رود در انديشه خود يا بر روى برگهاى ضميمه، تعيين مى كند، اين مرحله از تقدير، همان تقدير علمى است. آنگاه كه نقشه پياده مى شود، اندازه گيرى عينى با بناى خانه همراه مى باشد، يعنى خانه به صورت حساب شده تحقق مى پذيرد.

در اندازه گيرى وجود هر پديده اى، خواه در مقام تصور وخواه در مقام تحقّق، مواد لازم، كيفيت خانه، مقدار دوام وعمر خانه، حساب مى شود وخانه با تمام حدود ومشخصات خاص ساخته مى شود.

در باره واقعيت تقدير الهى مى توان گفت. اراده حكيمانه او بر اين تعلّق گرفته كه هر موجودى اعم از مجرد ومادى، با اندازه گيرى خاصى چه از نظر مرتبه وجود از تجرد ومادى وچه از نظر مقتضيات بقاء وموانع آن، تحقق پذيرد ودر مقام آفريدن وتحقق پذيرى وجود شيئ، از تقدير واندازه گيرى جدا نيست; يعنى به صورت حساب شده خلق مى شود، پس تقديرى قبل از آفرينش وتقديرى پس از آن داريم ومى توان آيات ياد شده در زير را ناظر به هر دو مرحله از تقدير دانست: