قبه دادم. او نقدى بر نقد نوشت وآن را «المستثبت في الإمامة» ناميد ومن آن را همراه خود به بلخ آوردم وتسليم ابوالقاسم بلخى كردم. او نقضى بر «المستثبت» نوشت ومن آن را به رى آوردم كه تسليم ابن قبه نمايم، وقتى وارد شهر شدم آگاه شدم كه او در گذشته است.[1]

تا اينجا با ده نفر از بزرگان معتزله آشنا شديم كه از نظر موقعيت علمى در درجه دوم قرار داشتند ودر اينجا دامن قلم را كوتاه مى كنيم، زيرا نگارش حيات مجموع دانشمندان معتزله خود به كتاب مستقلى نيازمند است وفقط براى تكميل مطلب يادى از دو مكتب بغداد وبصره نموده واسامى گروهى از فارغ التحصيلان هر دو را به صورت اجمال ياد آور مى شويم.

طبقات معتزله

معتزله را مى توان به دو نوع تقسيم كرد:گاهى از نظر طبقه بندى زمانى وگاهى به اعتبار مراكزى كه در آنجا تحصيل كرده اند. قاضى عبد الجبار آنان را به ده طبقه تقسيم كرده وخود نيز كه در سال 415 در گذشته است ، در آن طبقه ويا در درطبقه بعد قرار گرفته است.

حاكم جشمى بيهقى متوفاى (494 هـ ) دو طبقه بر آنها افزوده ومجموعاً به 14 طبقه رسيده است وابن المرتضى همه آنها را در كتاب «المنية والأمل» نقل كرده است. بازگويى اين طبقات وشرح حال هر دانشمند معتزلى كه در يكى از اين طبقات قرار گرفته است، مايه گستردگى سخن واز قلمرو كتاب ما بيرون مى باشد. از اين جهت علاقمندان به دو كتاب ياد شده يعنى «طبقات المعتزلة» قاضى عبد الجبار كه به ضميمه كتاب «ذكر المعتزلة» تأليف كعبى چاپ ومنتشر شده وكتاب