در اينجا ما نتيجه مى گيريم كه تشيع اصطلاحات مختلفى داشته است. يكى از آن اصطلاحات ترجيح دادن على بر ديگر خلفا بود. هر چند او را خليفه بلا فصل و منصوص از جانب خدا نداند و أبو الهذيل از همين گروه بود.

تهمتهاى ناروا

ابو الهذيل مانند ديگر مشايخ معتزله، آماج تهمتها و نسبتهاى نارواى حنابله و أهل حديث قرار گرفته است. خطيب بغدادى در باره او مى گويد: او معتقد بود، حركات بهشتيان در بهشت پايان پذير است و طبعاً بايد معتقد شود كه نعمتهاى الهى نيز منقطع مى باشد. در حالى كه قرآن مى فرمايد: (أُكُلُها دَائِمٌ)(رعد ـ35) و از طرف ديگر به او نسبت مى دهد كه منكر صفات خدا بوده، زيرا مى گفت: علم و قدرت خدا عين ذات او هستند و خدا را به عنوان علم و قدرت معرفى مى كرد.[1]

ابو الحسين خياط در كتاب الانتصار، در باره نسبت اول مى گويد: آثار و كتابهاى ابو الهذيل در دست نيست و هرگز نمى توان به نقل دشمن در باره او اعتماد كرد. اما تهمت دوم، حق اين است كه خطيب و امثال او به مقصود معتزله پى نبرده اند، لذا آنان را منكران صفات شمرده اند. در حالى كه هدف آنان نفى صفات زايد بوده است. به اين معنا كه وجود بارى مركب از ذات و علم بوده، به گونه اى كه علم او وراى ذات او باشد. ما تفسير سخن او را در بخش دوم اين فرهنگ عقايد اشاعره) آورده ايم.

حق اين است كه حنابله و اهل حديث در متهم كردن معتزله به اعمال شنيع حد و مرزى نمى شناختند و بسيارى از آنان مصداق آيه: (إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشَيعَ الفَاحِشَةُ فِى الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ فِى الدُّنْيا وَ الآخِرَةَ وَ اللّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُم لا