آثار به جاى مانده از معتزله

مشايخ معتزله از قريحه سخنورى بهره كافى داشتند ويكى از احتمالات در باره علت «نام گذارى» علم كلام به «كلام» اين است كه پرچمداران اين دانش در ميان اهل سنت، معتزله بودند كه به تكلم وسخنورى معروف بودند وبه خاطر فزونى ممارست آنان در خطابه وسخنرانى، نام علمى (علم كلام) كه بيشتر با آن سر وكار داشتند، از خصوصيتى كه دارا بودند الهام گرفته وعلم كلام نام گذارى شد.

ما در نگارش زندگى شخصيتهاى بزرگ آنان به اين نكته اشاره خواهيم كرد. قريحه سخنورى قريحه نويسندگى را نيز به دنبال دارد، قطعاً از چنين گروهى بايد آثار فراوانى به جاى مانده باشد، ولى جور خلفا وبى رحمى اميران به نابودى آثار علمى آنان منتهى گرديد. ما در اين بخش آثار چاپ شده آنان را ياد آور مى شويم ودر باره بخش مخطوطات بايد به فهارس كتابخانههاى بزرگ مراجعه كرد، به جاى رعايت حروف الفبا، تقدم عصر مقياس قرار گرفته وبه اين ترتيبب از سى و شش اثر بزرگ اسم مى بريم:

1ـ المعيار والموازنة، نگارش ابو جعفر اسكافى(م/240) در فضايل امير مؤمنان على ـ عليه السلام ـ ، تحقيق محمد باقر محمودى، طبع بيروت/1402.

2ـ درة التنزيل وغرة التأويل، نگارش ابوجعفر اسكافى، طبع مطبعة السعادة/1326.

3ـ البيان والتبيين، نگارش عمرو بن بحر معروف به جاحظ (م256) در چهار جلد، طبع دار الفكر بيروت/1968.

4ـ الفصول والأضداد، أيضاً نگارش وى ، طبع /1331.