توحيد در ابعاد مختلف

توحيد، در اصطلاح متكلمان اين است كه بگوييم: خداوند سبحان يكى است براى او در ذات ودر صفات ودر افعال، نظير ومشابهى نيست وبندگان خدا بايد فقط او را بپرستند وآنچه مى تواند مراتب بيشتر اين حقيقت را به صورت روشن ترسيم كند، گفتار قرآن است كه فرمود: (ليس كمثله شيء) (شورى/11) در حقيقت مى توان مسائل ياد شده در زير را مربوط به توحيد دانست.

أ ـ اعتقاد به وجود خداى واجب الوجود، آفريننده ماده و مادّيات، در برابر مادّيها كه به ماوراى ماده اعتقاد ندارند واصالت را از آن مادّه مى دانند.

ب ـ خدا يكى است، نظير ندارد، او بسيط است وجزء ندارد وبه تعبير علمى «واحد» و«احد» است، در برابر ثنويه كه براى جهان دو مبدأ انديشيده ودر برابر نصارى كه ذات خدا را مركب از اقانيم ثلاثه مى دانند.

ج ـ جدا سازى صفات ذات مانند علم وقدرت وسمع وبصر از صفات افعال مانند: خلقت و رزق و آمرزش.

د ـ آيا صفات ذات عين ذات خدا است يا زايد بر ذات؟ وبه تعبير ديگر توصيف خدا به علم، مانند توصيف بشر به علم است؟ يا توصيف واجب به علم، با توصيف ممكن به آن فرق دارد، در يكى صفت زايد بر موصوف ودر ديگرى عين موصوف است.

هـ ـ خدا از هر توصيفى كه مستلزم حاجت ونياز باشد منزّه است. ازاين جهت جسم وجسمانى وعرض وجوهر نيست، چون همه اينها مايه نياز است. خداوند از هر چه كه موجب نياز شود غنى وپيراسته است.

و ـ خدا بالاتر وبرتر ازآن است كه در دنيا يا آخرت ديده شود.