عذاب، غير عذابى خواهد بود كه بدست رسول خدا 6 بر سر ايشان آمد و ايشان را كشته و اسير كرد، چون آيات قبلى اين را نيز عذاب دانسته و در جاى ديگر هم نظاير آن را عذاب خوانده و فرموده: (قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ وَ نَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ أَنْ يُصِيبَكُمُ اللَّهُ بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ بِأَيْدِينا) [1] بلكه منظور از آن، عذابى آسمانى و موجب استيصال آنان خواهد بود، مانند آن عذابهايى كه در امت‌هاى انبياى گذشته جريان داشت، و ليكن اين معنا (حمل آيه مورد بحث بر نفى عذاب استيصال) صحيح نيست، براى اينكه خداوند در آيات بسيارى مانند آيه (فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنْذَرْتُكُمْ صاعِقَةً مِثْلَ صاعِقَةِ عادٍ وَ ثَمُودَ) [2] مشركين همين امت را به عذاب استيصال تهديد كرده، با وجود چنين تهديدات چگونه ممكن است بگوييم جمله (وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ‌) عذاب استيصال را از مشركين مكه ما دام كه رسول خدا 6 در مكه است نفى مى‌كند؟

اين در صورتى است كه مقصود از معذبين، كفار قريش و مشركين عرب باشد، و اما اگر مقصود جميع عرب و يا همه امت باشد و منظور از جمله‌(وَ أَنْتَ فِيهِمْ) حيات داشتن رسول خدا 6 باشد، در اين صورت معناى آيه شريفه اين مى‌شود كه خداوند امت اسلام را ما دام كه تو زنده‌اى به عذاب استيصال معذب نمى‌كند و چه بسا جمله بعديش كه مى‌فرمايد:(وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ) اين معنا را تاييد كند، البته در اين صورت منظور نفى عذاب از جميع امت خواهد بود، و منافات با نزول عذاب بر بعض ايشان نخواهد داشت، هم چنان كه عذاب به معناى قتل و اسارت كه در آيات سابق گذشت بر سر بعضى از ايشان بيامد، و نيز به مقتضاى روايات، خداوند گروهى از ايشان را از قبيل ابى لهب و آنهايى كه رسول خدا 6 را استهزاء مى‌كردند عذاب نمود.

و بنا بر اين، آيه شريفه شامل گويندگان‌(اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ ...)، نمى‌شود، مخصوصا با در نظر داشتن رواياتى كه مى‌گويد قائل اين حرف- به روايت صحيح بخارى- ابو جهل و به روايات ديگر نضر بن حارث بن كلده بوده، چون عذاب بر اين دو تن حتمى بود، و در روز جنگ بدر هم كشته شدند، پس آيه مورد بحث نمى‌تواند مربوط به صاحبان اين‌

[1] بگو آيا جز يكى از دو خير و خوشى را مى‌توان در باره ما انتظار داشته باشيد و ما اين را انتظار ميكشيم كه خداوند برساند به شما عذابى را از نزد خود و يا به دست ما، پس منتظر باشيد كه ما هم با شما منتظرانيم. سوره توبه آيه 52

[2] پس اگر روى گرداندند به ايشان بگو من شما را از صاعقه عاد و ثمود بيم ميدهم. سوره فصلت آيه 13