باشد . و اگر در ميان همه اقسام عذاب اليم، فقط سنگ باران را ذكر كردند براى اين بود كه در اين قسم عذاب، هم عذاب جسم است و هم عذاب روح، عذاب جسم است براى اينكه بدن را متالم مى‌سازد، و عذاب روح است براى اينكه متضمن ذلت و اهانت است.

و جمله‌(إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ) دلالت لفظى دارد بر اينكه آنچه را كه از آن جناب يا به لسان قال شنيده بودند و يا به لسان حال، پى به دعوتش برده بودند اين بوده كه آن جناب مى‌خواسته است ادعا كند كه: هذا هو الحق من عند اللَّه- دين حقى كه از ناحيه خدا است تنها و تنها اين است كه من آورده‌ام و در اين كلام معناى حصر نهفته است، بخلاف اينكه اگر مى‌فرمود: هذا حق من عند اللَّه- اين دين حق است و از ناحيه خدا است كه آن حصر را نمى‌رساند، و اين عبارت را به كسى خطاب مى‌كنند كه اصلا بدين آسمانى و الهى معتقد و قائل نباشد مانند مشركين يعنى بت‌پرستان كه مى‌گفتند:( ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى‌ بَشَرٍ مِنْ شَيْ‌ءٍ)- خداوند بر هيچ بشرى هيچ دينى نازل نكرده .

[بيان اينكه جمله:(إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ ...) حكايت كلام مشركين نيست‌]

به خلاف عبارت اول، كه با آن به كسى خطاب مى‌كنند كه معتقد باشد به اينكه دين حقى از ناحيه خدا و رسالت الهيى كه آن دين حق را از طرف خدا تبليغ كند هست، چيزى كه هست منكر اين باشد كه آورده‌هاى رسول خدا 6 و يا بعضى از آنها حق و از ناحيه خدا باشد، در مقابل چنين كسى است كه گفته مى‌شود: دين حقى كه از ناحيه خدا باشد تنها و تنها اين است كه من آورده‌ام، لا غير و همچنين در مقام انكار چنين دعوايى است كه بطور شرطبندى گفته مى‌شود: پروردگارا اگر اين همان دين حق است كه از ناحيه تو است پس از آسمان سنگ بر ما بباران و يا ما را به عذاب دردناكى دچار كن .

بنا بر اين، بنظر نزديك‌تر مى‌رسد اينكه جمله بالا حكايت كلام بعضى از مشركين نباشد كه بخاطر اتفاق همه آنان در رأى و يا بخاطر اينكه همه با اين حرف موافق بوده‌اند از طرف همه گفته شده باشد، بلكه به نظر مى‌رسد كه گويا حكايت كلام بعضى از اهل رده يعنى از طرف كسانى باشد كه قبلا اسلام آورده و سپس مرتد شده‌اند، و يا حكايت كلام بعضى از اهل كتاب باشد كه به يك دين آسمانى حق معتقد بوده‌اند- دقت فرماييد- آيه بعد از اين آيه كه مى‌فرمايد: (وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ‌) اين احتمال را تاييد مى‌كند. و اما جمله (وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ‌) اگر منظور اين باشد كه مادامى كه تو در مكه و در ميان كفار قريش هستى و هنوز هجرت نكرده‌اى خداوند ايشان را عذاب نمى‌كند در اين صورت مدلول آيه اين خواهد بود كه مانع از نزول عذاب در آن ايام وجود رسول خدا 6 در ميان آنان بوده، و نيز منظور از