(ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلُ كانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِينَ)[1] و نيز اين آيه:(وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ)[2] و آيات ديگر، و ما در جلد دوم اين كتاب مختصرى راجع به اين موضوع بحث كرديم.

(مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَ كَثِيرٌ مِنْهُمْ ساءَ ما يَعْمَلُونَ) اقتصاد به معناى گرفتن قصد، و قصد به معناى ميانه است، پس اقتصاد به معناى ميانه روى در امور و پرهيز از افراط و تفريط در امور است، و امت مقتصده امتى است كه در امر دين و تسليم نسبت به دستورات الهى ميانه رو و معتدل باشد. اين آيه شريفه مطلب تازه‌اى را بيان مى‌كند و آن اينست كه آنچه تا كنون از معايب و پليدى‌هاى اهل كتاب بر شمرديم مربوط به فرد فرد آنها نيست چه در بين اهل كتاب هم مردمى معتدل و ميانه رو بوده‌اند كه هيچ يك از اين معايب و كجرويها را نداشته‌اند و اگر مى‌بينيد گفتار گذشته ما بطور عموم بود، مصحح آن اين بود كه اكثريت اهل كتاب همان آلودگان بودند و مردان پاك در آنها اندك و انگشت شمار بودند، از اين لحن بخوبى استفاده مى‌شود كه قرآن عزيز تا چه اندازه رعايت حق و انصاف را مى‌كند، و تا چه پايه در حفظ حق مراقبت دارد، و چگونه رضا نمى‌دهد حقى از حقوق پامان شود، اگر چه بسيار اندك باشد، اين نكته از مطاوى آيات و جملات سابق هم كه مى‌فرمود:(وَ أَنَّ أَكْثَرَكُمْ فاسِقُونَ) و يا مى‌فرمود:(وَ تَرى‌ كَثِيراً مِنْهُمْ) و يا مى‌فرمود:(وَ لَيَزِيدَنَّ كَثِيراً مِنْهُمْ) استفاده ميشد، چه در نيمه اين جملات مطلب را به اكثريت آنان نسبت داده نه به همه، ليكن هيچ كدام از اين جملات مورد بحث صراحت ندارد، زيرا در اين جمله از آن اقليت صالح قدردانى كرده و نامشان را به نيكى برده است.

بحث روايتى [ (رواياتى در ذيل آيات گذشته در باره وظيفه علماء، دست خدا، امت مقتصده و ...)]

در تفسير قمى در ذيل آيه شريفه‌(وَ إِذا جاؤُكُمْ قالُوا آمَنَّا ...) مى‌گويد اين آيه در

[1] فساد در خشكى( زمين) و ترى( دريا) براى گناهانى كه بشر بدست خود كرد. نمودار شد، تا قسمتى از اثر اعمالشان را به آنان بچشاند باشد كه برگردند( و در آخرت به آثار عمده آن گناهان دچار نشوند) بگو در زمين سير كنيد و ببينيد عاقبت كسانى كه قبل از اين بودند چگونه بود. اين سرانجام بد براى اين بود كه بيشتر آنها( مثل شما) مشرك بودند. سوره روم آيه 42.

[2] و هر مصيبتى كه بشما مى‌رسد( بايد بدانيد كه) بلاهايى است كه خود بدست خود كسب كرده‌ايد. سوره شورى آيه 30.