فهماندن است صادر شده، چون هر حقيقتى را نمى‌توان صريح و پوست كنده و بدون كنايه و تمثيل تفهيم كرد.

چيزى كه ممكن است در توضيح اين حديث تا اندازه‌اى مؤثر باشد اين است كه گفته شود: شكى نيست در اينكه اسماء حسناى پروردگار واسطه‌هايى براى ظهور اعيان موجودات و حدوث حوادث بى شمار در آنها هستند، زيرا هيچ شبهه نيست در اينكه خداى تعالى مخلوقات را- از باب مثال- از اين جهت آفريده كه خالق جواد و مبدء بوده. نه از جهت اينكه منتقم و شديد البطش است. و همچنين روزى داده از اين جهت كه رزاق بوده نه از جهت اينكه قابض و مانع است. به زنده‌ها افاضه حيات فرموده چون حى و محيى بوده نه چون مميت و معيد است.

آيات قرآن بهترين شاهد بر اين حقيقت است، چه مى‌بينيم در ذيل هر يك از معارفى كه در متون آيات قرآنى بيان شده علتى از اسماء اللَّه ذكر شده كه مناسب با آن است. چه بسا از آيات قرآن كه به يك اسم و يا دو اسم از اسماء الهى كه مناسب با مضمون آيه است ختم مى‌شود. و از همين جا ظاهر مى‌شود كه اگر يكى از ما از علم اسماء و علم روابطى كه بين آنها و موجودات عالم است و اقتضاءاتى كه مفردات آن اسما و مؤلفات آنها دارد بهره‌اى داشته باشد سر از نظام خلقت و آنچه جارى شده و مى‌شود، در خواهد آورد، و به قوانين كلى‌اى اطلاع پيدا خواهد كرد كه بر جزئياتى كه يكى پس از ديگرى واقع مى‌شوند منطبق مى‌گردد.

قرآن شريف هم بطورى كه از ظواهر آن استفاده مى‌شود قوانين عمومى بسيارى در باره مبدأ، معاد، سعادت و شقاوت كه خداى تعالى ترتيب داده بيان نموده، آن گاه رسول اللَّه را به اين جمله مخاطب قرار داده است:(وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ)[1] ليكن همه اين قوانين با اينكه قوانينى است كلى و ضرورى مع ذلك دست بند دست خداى تعالى نيست، زيرا ضرورت آنها از خودشان و به اقتضاى ذاتشان نيست. بلكه اين ضرورت و لزوم را خداوند به آنها داده، پس وقتى همين حكومت عقلى قطعى در باره اين قوانين نيز از ناحيه خداى تعالى و اراده او باشد در نتيجه معلوم مى‌شود عقل كه خود فعلى از افعال او است او را عليه خودش مجبور به كارى نمى‌كند، آرى چيزى نيست كه در ذات خداى سبحان غالب بر او باشد، بلكه او قاهر و غالب است، چگونه چيزى بر او غلبه پيدا مى‌كند با اينكه از هر جهت به خود او منتهى مى‌شود، و در عين و اثرش محتاج به اوست (دقت فرمائيد).

[1] و فرو فرستاديم بر تو اين كتاب را تا بيان باشد براى همه حقايق. سوره نحل آيه 91.