(وَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمالُهُمْ كَسَرابٍ بِقِيعَةٍ، يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ ماءً حَتَّى إِذا جاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئاً وَ وَجَدَ اللَّهَ عِنْدَهُ، فَوَفَّاهُ حِسابَهُ، وَ اللَّهُ سَرِيعُ الْحِسابِ)[1].

اما وعده‌هاى شيطان عبارت است از وسوسه‌هايى كه او بدون واسطه مى‌كند، به خلاف امانى (كه جمله: و يمنيهم آرزومندشان مى‌كند- متضمن آن است) كه آن از نتائج وسوسه است و منظور از آن هر امر خيالى است كه و هم از آن لذت ببرد.[2] و به همين جهت بود كه خداى تعالى تمنى و يا به عبارت ديگر استفاده از آرزوهاى دروغى بشر را غرور نخواند بلكه وعده او را غرور خواند و فرمود: شيطان وعده‌شان نمى‌دهد مگر غرور و فريب را، و اين نكته بر كسى پوشيده نيست.

خداى تعالى بعد از بيان وعده‌هاى شيطان، عاقبت حال فريب خوردگان او را بيان نموده، فرمود:(أُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ لا يَجِدُونَ عَنْها مَحِيصاً)، عاقبت حالشان اين است كه منزلگهى در دوزخ دارند كه به هيچ وجه محيصى از آن ندارند و محيص از ماضى حاص كه به معناى فلانى عدول كرد يا جا عوض كرد و يا گريزگاهى يافت و از آنجا پا به فرار گذاشت مى‌باشد.

خداى سبحان بعد از بيان عاقبت حال فريب خوردگان شيطان، حال كسانى را بيان كرد كه در مقابل آن طائفه قرار دارند، يعنى مؤمنينى كه از فريب شيطان بر حذر هستند و منظورش از بيان حال طرف مقابل فريب خوردگان اين بود كه بيان خود نسبت به فريب خوردگان را تكميل كند، لذا فرمود:(وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ ...)، و در اين آيات التفاتى از سياق تكلم مع الغير( نُوَلِّهِ‌)-(نُصْلِهِ ) به سياق غيبت (إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ)-(لَعَنَهُ اللَّهُ‌)-(مِنْ دُونِ اللَّهِ‌) بكار رفته، روشن‌تر بگويم در اول خداى تعالى مى‌فرمود: ما او را چنين و چنان مى‌كنيم و در وسط خود را غايب فرض كرده مى‌فرمايد: خداى تعالى چنين و چنان‌

[1] و كسانى كه به كفر گرائيدند، اعمالشان در بى‌نتيجه بودن و نتيجه به عكس دادن نظير سرابى است كه در بيابانى واقع باشد و لب تشنه آن را آب بپندارد، همين كه به سويش آمد آن را چيزى نيابد و خدا را در آنجا بيابد، خداى تعالى جزا و كيفر كفرش را بدون ذره‌اى كم و كاست كف مشتش بگذارد و خدا سريع الحساب است. سوره نور، آيه 39 .

[2] لذت بردن واهمه از چيزى كه برايش لذت آور است ربطى به شيطان ندارد، ليكن شيطان با وسوسه‌هاى خود آن لذت را آن قدر در نظر واهمه زينت مى‌دهد كه فريب خورده او آن لذت را لذتى واقعى بپندارد، آن هم لذتى كه جا دارد به خاطر به دست آوردنش هر لذت واقعى ديگر را فدايش ساخت، پس روشن شد كه كار مستقيم و بلاواسطه شيطان وسوسه و تقويت امانى است كه با وساطت قوه واهمه آدمى انجام مى‌دهد. مترجم .