همان گناه اغماض نموده، شما را به خاطر آن باز خواست نمى‌كنيم.

ليكن اين وجه نيز باطل است، براى اين كه از آن بر آمد كه وقتى گناهى از گناهان در حال ارتكاب با طغيان بر خداى سبحان توأم باشد، آن گناه كبيره مى‌شود، و لازمه اين سخن آن نيست كه پس هيچ عمل زشتى به خودى خود و بدون عنوان طغيان، كبيره نيست، به شهادت اينكه زناى با محارم نسبت به زناى با زن اجنبى، و نيز كشتن يك انسان بى‌گناه نسبت به زدن يك انسان، كبيره‌اند، چه اينكه توأم با طغيان بر خدا باشد و چه نباشد، بله در هر جا كه اين عناوين مهلكه نيز در كار باشد البته زشتى گناه بيشتر مى‌شود، و آن معصيت كبيره‌تر مى‌گردد، چون معلوم است كه زنا از كسى كه دچار طغيان شهوت و غلبه جهالت گشته با زناى كسى كه آن را مباح دانسته و اعتنايى به حكم خدا ندارد برابر نيست.

علاوه بر اين كه اين معنا كه (اگر از هر گناهى كبيره‌اش را اجتناب كنيد، ما صغيره‌اش را از شما مى‌بخشيم، و تكفير مى‌كنيم)، معناى ركيكى است كه نمى‌توان آن را بر آيه:(إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ ...)، تحميل كرد، چون سياقى كه دارد براى كسى كه كمترين انسى با اساليب كلام دارد پوشيده نيست كه چنين معنايى را تحمل نمى‌كند.

[بررسى نظريه غزالى در باره كبائر و صغائر و معارضه بين حسنات و سيئات‌]

9- نظريه‌اى است كه ظاهر كلام غزالى (آن طور كه فخر رازى در تفسيرش از كتاب منتخبات احياء العلوم نقل كرده) بر مى‌آيد وى در جمع بين همه اقوال و نظريه‌ها گفته: بين گناهان وقتى با يكديگر مقايسه شوند فرق هست، بعضى كبيره است، و بعضى صغيره، مثلا زنا (آن هم با محرم خود) در مقايسه با نظر كردن به زن اجنبى كبيره است اين از نظر مقايسه بين خود گناهان، از يك نظر ديگر نيز ممكن است گناهى كه در اصل كبيره نبوده كبيره شود، مانند اصرار بر صغيره كه در عين اينكه خود گناه صغيره است، اصرار بر آن كبيره‌اش مى‌كند[1].

پس با اين بيان روشن مى‌شود كه گناهان يعنى خود اعمال و جرم آنها به حسب مقايسه بين خود آنها منقسم به دو قسم كبيره و صغيره مى‌شود، و همين اعمال از نظر آثار سويى كه به دنبال دارد، يعنى از نظر عذاب و بى‌اثر كردن اعمال نيك و يا ناقص كردن آن آثار هر دو قسم منقسم مى‌شوند، بعضى از گناهان كفه آثار سوئشان بر كفه آثار نيك اعمال خير مى‌چربد، و به كلى آثار نيك آن اعمال را از بين مى‌برد، و بعضى ديگر آن قدر سنگين نيست بلكه تنها مى‌تواند مقدارى از اثر نيك اعمال خير را بكاهد، به طورى كه اگر بعد از گناه عمل خير ديگرى كه ثوابش برابر اثر سوء آن گناه باشد به جاى آورده شود، دوباره نقص وارده جبران مى‌شود.

آرى براى هر اطاعتى اثر نيكى در نفس هست، كه باعث مى‌شود مقام نفس بالا رود،

[1] تفسير فخر رازى ج 10 ص 75.