از حق، و تواصى بر حق نيست، و تواصى بر حق عنوانى است وسيع‌تر از عنوان امر به معروف و نهى از منكر، چون امر به معروف و نهى از منكر شامل اعتقاديات و مطلق ترغيب و تشويق بر عمل صالح نمى‌شود، ولى تواصى بر حق، هم شامل امر به معروف مى‌شود و هم شامل عناوين مذكور.

[خصوصيت و اهميت تواصى به حق و تواصى به صبر كه بعد از عنوان كلى‌(وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ) اختصاص به ذكر يافتند]

در اينجا سؤالى به نظر مى‌رسد، و آن اين است كه: تواصى به حق، خود يكى از اعمال صالح است، و با اينكه قبلا عنوان كلى‌(وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ) را ذكر كرده بود، چه نكته‌اى باعث شد كه خصوص تواصى به حق را نام ببرد؟

جوابش اين است كه: اين از قبيل ذكر خاص بعد از عام است، كه در مواردى بكار مى‌رود كه گوينده نسبت به خاص عنايت بيشترى داشته باشد، و شاهد بر اينكه خداى تعالى از ميان همه اعمال صالح به تواصى به حق عنايت بيشتر داشته، و بدين منظور خصوص آن را بعد از عموم اعمال صالح ذكر نموده اين است كه همين تواصى را در مورد صبر تكرار كرد، و با اينكه مى‌توانست بفرمايد: و تواصوا بالحق و الصبر ، فرمود:(وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ).

و بنا بر همه آنچه گفته شد، ذكر تواصى به حق و به صبر، بعد از ذكر اتصافشان به ايمان و عمل صالح براى اين بوده كه اشاره كند به حيات دلهاى مؤمنين، و پذيرا گشتن سينه‌هاشان براى تسليم خدا شدن، پس مؤمنين اهتمامى خاص و اعتنايى تام به ظهور سلطنت حق و گسترده شدن آن بر همه مردم دارند، و مى‌خواهند همه جا حق پيروى شود، و پيروى آن دائمى گردد، و خداى تعالى در باره آنان فرموده:(أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى‌ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَيْلٌ لِلْقاسِيَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ أُولئِكَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ)[1].

در آيه مورد بحث صبر را مطلق آورده، و بيان نكرده كه صبر در چه مواردى محبوب است، و نتيجه اين اطلاق آن است كه مراد از صبر اعم از صبر بر اطاعت خدا و صبر از معصيت و صبر در برخورد با مصائبى است كه به قضا و قدر خدا به آدمى مى‌رسد.

بحث روايتى [ (چند روايت در ذيل آيات سوره عصر)]

در تفسير قمى به سند خود از عبد الرحمن بن كثير از امام صادق (ع) نقل‌

[1] آيا كسى كه خدا سينه‌اش را براى اسلام گشاده كرده، و در نتيجه داراى نورى از ناحيه پروردگارش شده، مانند ديگران است؟ پس واى بر سنگدلانى كه ياد خدا در دلهاشان راه ندارد، آنان در ضلالتى آشكارند. سوره زمر، آيه 22.