نوشتند يعنى حكم كردند كه بايد چنين و چنان كند، در قرآن هم آمده كه:(كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ)[1]، و نيز فرموده:(كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ)[2]، و ظاهرا مراد از كتبى كه در صحف است همين معناى آخر باشد، يعنى احكام و قضايايى الهى باشد، كه در مورد اعتقادات و اعمال صادر شده است، دليلش توصيف كتاب است به صفت قيمه ، چون كلمه قيمه از قيام كردن به امر خيرى، و حفظ و مراعات مصلحت آن، و ضمانت سعادت آن است، هم چنان كه در قرآن كريم در مورد دين استعمال شده، آنجا كه فرموده:(أَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ)[3]، يعنى دينى كه خدا آن را حفظ مى‌كند، و بقايش را ضمانت كرده است، و معلوم است كه صحف آسمانى قيم‌اند، چون امر مجتمع انسانى را بپا مى‌دارند، و با دستورات و احكام و قضايايى كه متعلق به عقايد و اعمال است مصالح بشر را حفظ مى‌كنند.

پس معناى آيه مورد بحث اين مى‌شود كه آن حجت و بينه روشنى كه از ناحيه خداى تعالى براى آنان آمده، عبارت است از رسولى از ناحيه خدا، كه براى مردم صحف آسمانى پاك را مى‌خواند، پاك از پليدى باطل، صحفى كه در آن احكام و قضايايى است قائم به امر مجتمع انسانى، و اداره كننده آن به بهترين وجه، و حافظ مصالح آن.

(وَ ما تَفَرَّقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُ) آيه اول سوره كه مى‌فرمود: ما دست بردار از كفار اهل كتاب و مشركين نيستيم تا حجت بر آنان تمام شود ، به كفرشان به نبوت رسول خدا 6 و كتاب او، كه متضمن دعوت حق او است اشاره مى‌كرد، و آيه مورد بحث به اختلافى كه قبل از دعوت اسلامى داشتند اشاره مى‌كند، و در قرآن كريم در چند جا به اين اختلاف اشاره شده، از آن جمله مى‌فرمايد:(وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ)[4]، و از اين قبيل آياتى ديگر.

و منظور از آمدن بينه براى كفار همان بيانات كتب انبياى گذشته‌اى است كه در كتبشان آمده بود، و يا كلام انبياى آنان در توضيح و تفسير بيان الهى است، هم چنان كه در آيه‌

[1] روزه بر شما نوشته شده، يعنى حكمش صادر شده. سوره بقره، آيه 183.

[2] جهاد در راه خدا بر شما مقرر شد. سوره بقره، آيه 216.

[3] دستور فرموده تا بجز او را نپرستيد، دين قيم هم همين است. سوره يوسف، آيه 40.

[4] اهل كتاب اختلاف نكردند مگر بعد از آنكه حجت برايشان تمام شد، و به حقيقت دعوت يقين پيدا كردند، ولى دشمنى موجود در بين خودشان نگذاشت آن را بپذيرند. سوره آل عمران، آيه 19.