مربوط به وحشيان، و سومى را راجع به كشتى‌هاى شناور، و چهارمى را مربوط به مرگ و ميرى كه از آرزوها سبقت مى‌گيرند، و پنجمى را مربوط به افلاك مى‌دانند.

علاوه بر اين بيشتر آنها دليلى بر اثبات قول خود ندارند، نه از متن آيه، و نه از سياق، دليلشان تنها اين است كه لفظ آيه از نظر لغت با فلان معنا مى‌سازد، و در آن استعمال شده، حال يا بطور حقيقت و يا بطور مجاز.

از اين هم كه بگذريم بيشتر آن اقوال، با سياق آيات سوره كه سخن از روز قيامت دارد، و بر وقوع آن استدلال مى‌كند، مناسبت ندارد، با اينكه در سوره مرسلات ديديم كه همه سوگندهايش با مفاد سوره كه آن نيز در باره قيامت بود سازگارى داشت، و درست سوگند با جوابش مناسب بود.

[بيان اينكه در اين پنج سوگند به ملائكه سوگند ياد شده است‌]

حال آنچه به نظر خود ما مى‌رسد و ممكن است درباره آن اظهار بداريم- و خدا داناتر است- اين است كه آنچه در اين آيات بدان سوگند ياد شده با صفاتى كه ملائكه در امتثالشان نسبت به اوامر صادره از ساحت مقدس الهى كه مربوط به تدبير امور عالم ماده نسبت به ايشان مى‌باشد، و سپس قيامشان به تدبير امور به اذن خداى تعالى، قابل انطباق است.

و آيات مذكور از نظر سياق شديدا شبيه به آيات آغاز سوره صافات است، كه مى‌فرمايد:(وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا فَالزَّاجِراتِ زَجْراً فَالتَّالِياتِ ذِكْراً)[1]، و نيز بسيار شباهت دارد به آيات اول سوره مرسلات كه مى‌فرمايد:(وَ الْمُرْسَلاتِ عُرْفاً فَالْعاصِفاتِ عَصْفاً وَ النَّاشِراتِ نَشْراً فَالْفارِقاتِ فَرْقاً فَالْمُلْقِياتِ ذِكْراً)[2]، كه ملائكه را در امتثال اوامر الهى توصيف مى‌كند، چيزى كه هست آن آيات تنها ملائكه وحى را توصيف مى‌كرد، و آيات ابتداى اين سوره مطلق ملائكه را در تدبير امور عالم توصيف مى‌نمايد.

از اينكه بگذريم در بين اين آيات پنجگانه آن صفتى كه در انطباقش با ملائكه روشن‌تر از ديگران است صفت‌(فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً) است، كه در آن مساله تدبير بدون قيد و بطور مطلق آمده است، پس مراد از آن تدبير همه عالم است، و كلمه أمرا يا تميز است و يا مفعول به براى كلمه مدبرات ، و از سوى ديگر مطلق تدبير هم كار مطلق ملائكه است، پس‌

[1] سوگند به آنها كه صف كشيده‌اند. همانها كه قويا نهى مى‌كنند، و آنها كه پى در پى ذكر را تلاوت مى‌كنند. سوره صافات، آيات 1- 3.

[2] سوگند به فرشتگانى كه پى در پى فرستاده مى‌شوند. و آنها كه همچون تندباد حركت مى‌كنند. و سوگند به آنها كه( ابرها را) مى‌گسترانند و منتشر مى‌سازند و آنها كه جدا مى‌كنند. و سوگند به آنها كه آيات بيدار كننده را( به انبياء) القاء مى‌نمايند، سوره مرسلات، آيات 1- 5.