قهرا مراد از مدبرات، مطلق ملائكه خواهد بود.

و از آنجايى كه در آغاز آيه‌(فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً) فاء تفريع در آمده مى‌رساند كه مضمون اين آيه نتيجه آيه‌(فَالسَّابِقاتِ سَبْقاً) است، و از آنجا كه آيه‌(فَالسَّابِقاتِ ...) هم با فاء تفريع آغاز شده، مى‌رساند كه مضمون آن نتيجه‌اى است از آيه‌(وَ السَّابِحاتِ سَبْحاً)، لذا نتيجه گرفته مى‌شود كه تدبير، فرع بر سبق، و سبق فرع بر سبح است، و اين به ما مى‌فهماند كه سنخيتى در معانى منظور نظر آيات سه‌گانه است، پس مدلول اين سه آيه اين است كه ملائكه تدبير أمر مى‌كنند، اما بعد از آنكه بسوى آن سبقت جسته باشند، و به سوى آن سبقت مى‌جويند، اما بعد از آنكه هنگام نزول به سوى آن سرعت گرفته باشند. پس نتيجه مى‌گيريم مراد از سابحات و سابقات و مدبرات، همان ملائكه هستند به اعتبار نزولشان بسوى تدبيرى كه بدان مامور شده‌اند.

پس آيات سه‌گانه همان معنايى را مى‌رساند كه آيه زير در مقام افاده آن مى‌فرمايد:

(لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ)[1] كه توضيح معنايش در سوره رعد گذشت، پس ملائكه با همه اشياء سر و كار دارند، با اينكه همه اشياء در احاطه اسباب است، و اسباب در وجود و عدم و بقاء و زوال اشياء و در اختلاف احوال آنها با يكديگر نزاع دارند، پس آنچه خداى تعالى در باره آن موجود حكم كرده، و آن قضايى را كه خداوند در باره آن موجود مقرر داشته، همان قضايى است كه فرشته مامور به تدبير آن موجود، بسوى آن مى‌شتابد، و به مسئوليتى كه به عهده‌اش واگذار شده مى‌پردازد، و در پرداختن به آن از ديگران سبقت مى‌گيرد و سببى را كه مطابق قضاى الهى است تمام نموده، در نتيجه آنچه را خدا اراده كرده واقع مى‌شود، (دقت فرماييد).

و اما وقتى منظور از آيات سه‌گانه اشاره به سرعت گرفتن ملائكه باشد در نازل شدن براى انجام آنچه بدان مامور شده‌اند، و سبقت گرفتن به آن، و تدبير امر آن، بناچار بايد دو آيه ديگر يعنى‌(وَ النَّازِعاتِ غَرْقاً وَ النَّاشِطاتِ نَشْطاً) را هم حمل كنيم بر انتزاع و خروجشان از موقف و مرتبه خطاب به موقف و مرتبه انجام ماموريت، پس نزع ملائكه بطور غرق، عبارت است از اينكه شروع به نزول به طرف هدف كنند، آن هم نزول به شدت و جديت، و نشط ملائكه عبارت است از خروجشان از موقفى كه دارند به طرف آن هدف، هم چنان كه سبح‌

[1] براى انسان نگهبانان از جلو و از پشت سر است، كه او را مى‌پايند، و از امر خدا حفظ مى‌كنند. سوره رعد، آيه 11.