در عمل خير و ايمان و اعمال صالح از آدميان پيشى مى‌گيرند. و بعضى گفته‌اند: مراد از آن ملائكه موت است، كه روح مؤمن را قبل از آنكه روح كافر به آتش برسد به بهشت مى‌رسانند.

و بعضى‌[1] گفته‌اند: مراد از آن تنها ملائكه مامور قبض روح مؤمن است كه آن را قبل از هر كار به بهشت مى‌رساند. و بعضى‌[2] گفته‌اند: ملائكه وحى است، كه در رساندن وحى به انبياء از شياطين سبقت مى‌گيرند. و بعضى‌[3] گفته‌اند: ارواح مؤمنين است كه از ملائكه پيشى مى‌گيرند، و قبل از آنكه ايشان روحشان را قبض كنند، از شدت علاقه به لقاى خدا، خود از كالبد بيرون مى‌شوند. و بعضى‌[4] گفته‌اند ستارگانند كه در سير، از يكديگر پيشى مى‌گيرند. و بعضى‌[5] گفته‌اند اسبان جنگجويان است، كه در جنگ از يكديگر پيشى مى‌گيرند. و بعضى‌[6] ديگر گفته‌اند: مرگ و ميرها است، كه از آرزوها پيشى مى‌گيرند.

(فَالْمُدَبِّراتِ أَمْراً)- در اين باره نيز اقوالى است:

بعضى‌[7] گفته‌اند: مراد از آن مطلق ملائكه‌اند، كه امور را تدبير مى‌كنند، و اين نظريه بيشتر مفسران است، حتى بعضى‌[8] ادعاء كرده‌اند كه اين قول همه مفسرين است. و بعضى‌[9] گفته‌اند: مراد از آن چهار فرشته مامور تدبير امر دنيا، يعنى جبرئيل و ميكائيل و عزرائيل و اسرافيل است، كه جبرئيل امر بادها و لشكريان و وحى را، و ميكائيل امر باران و گياهان را به عهده دارد، و عزرائيل موكل به قبض ارواح است، و اسرافيل مامور رساندن دستورات الهى به آن سه فرشته و نيز مامور دميدن در صور است. و بعضى‌[10] گفته‌اند: مدبرات أمر، افلاكند، كه امر خدا در آنها واقع گشته، و به وسيله آن افلاك قضاى الهى در دنيا جارى مى‌شود.

البته قول ديگرى در اينجا هست كه مى‌گويد[11]: در همه اين سوگندها مضافى در تقدير است و تقدير آن: رب النازعات، و رب الناشطات، و رب السابحات، و رب السابقات، و رب المدبرات است .

ولى خواننده محترم توجه دارد كه سياق آيات پنجگانه سياق واحدى متصل و شبيه به هم است، و با بيشتر اقوالى كه از نظر شما گذشت نمى‌سازد، چون اقوال مذكور معناى سوگند را در اين پنج مورد، مختلف دانسته سوگند اول را مربوط به ملائكه قبض روح كفار، و دومى را

[1] ( 1 و 2 و 3) تفسير قرطبى، ج 19، ص 193.

[2] ( 1 و 2 و 3) تفسير قرطبى، ج 19، ص 193.

[3] ( 1 و 2 و 3) تفسير قرطبى، ج 19، ص 193.

[4] ( 4 و 5) تفسير قرطبى، ج 19، ص 194.

[5] ( 4 و 5) تفسير قرطبى، ج 19، ص 194.

[6] روح المعانى، ج 30، ص 25.

[7] ( 7 و 8 و 9 و 10) تفسير قرطبى، ج 19، ص 194.

[8] ( 7 و 8 و 9 و 10) تفسير قرطبى، ج 19، ص 194.

[9] ( 7 و 8 و 9 و 10) تفسير قرطبى، ج 19، ص 194.

[10] ( 7 و 8 و 9 و 10) تفسير قرطبى، ج 19، ص 194.

[11] مجمع البيان، ج 10، ص 430.