حقيقى، و بنده بودن بندگان براى او باعث شده كه او بطور على الاطلاق قريب و نزديك به ايشان باشد، نزديك‌تر از هر چيزى كه با او مقايسه شود، و نيز اين مالكيت باعث شده كه هر تصرفى و به هر نحو كه بخواهد در بندگانش بكند جايز باشد بدون اينكه دافعى و مانعى جلو تصرفاتش را بگيرد، و اين جواز تصرف حكم مى‌كند به اينكه خداى سبحان هر دعاى دعا كننده را اجابت كند هر چه مى‌خواهد باشد و با اعطا و تصرف خود حاجتش را برآورد چون مالكيت او عام و سلطنت و احاطه‌اش بر جميع تقادير و بدون هيچ قيد و اندازه است.

نه آن طور كه يهود مى‌پندارد، و مى‌گويد: خدا وقتى موجودات را آفريد و در آنها تقدير و اندازه‌گيرى كرد، كارش تمام شد، و زمام تصرفات جديد از دستش بيرون شد، آنچه از ازل قضايش را رانده صورت مى‌گيرد، و حتى خودش هم نمى‌تواند جلو قضاى رانده شده خود را بگيرد، پس ديگر نسخ و بداء و استجابت دعا مفهومى ندارد، چون كار از ناحيه او تمام شده و از دستش در رفته.

و نه آن طور كه جماعتى از اين امت پنداشته‌اند، كه خدا هيچ دخل و تصرفى در اعمال بندگان خود ندارد، اينان (قدريه) هستند كه رسول خدا ص لقب (مجوس اين امت) به ايشان داده، و شيعه و سنى روايت كرده‌اند كه فرموده: القدرية مجوس هذه الامة قدريه مجوس اين امتند.[1] بلكه ملك خداى تعالى حتى بعد از راندن قضا و قدر در عالم، و حتى در اعمال بندگان هم چنان به اطلاقش باقى است، و هيچ موجودى مالك هيچ چيزى نيست مگر به تمليك و اذن او، آنچه او بخواهد و تمليك كند و اجازه وقوعش را بدهد واقع مى‌شود، و آنچه او نخواهد، و تمليك نكند و اجازه وقوعش را ندهد واقع نمى‌شود، هر چند كه (همه عالم) براى وقوع آن دست به دست هم بدهند، هم چنان كه خودش فرموده:(يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ، وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ).[2] پس روشن شد اينكه فرموده:(وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ) همانطور كه متعرض حكم مساله اجابت دعا است متعرض بيان علل آن نيز هست، و مى‌فهماند علت نزديك بودن خدا به بندگان همين است كه دعا كنندگان بنده اويند، و علت اجابت بى‌قيد و شرط دعاى ايشان همان نزديكى خدا به ايشان است، و بى‌قيد و شرط بودن اجابت دعا، مستلزم بى‌قيد و شرط بودن دعا است، پس تمامى دعاهايى كه خدا براى اجابت‌

[1] سفينة البحار ج 2 ص 409

[2] هان اى مردم شما همه محتاجان به خدائيد، و خدا به تنهايى بى‌نياز است. سوره فاطر آيه 15