دانسته و ضمير مفعولى در آن را به جبرئيل برگردانده‌اند، قهرا منظور از نزلة نازل شدن جبرئيل بر آن جناب خواهد بود، نازل شدنش براى اينكه آن جناب را به معراج ببرد. و جمله‌(عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهى‌) ظرف براى رؤيت است، نه براى نازل شدن، و مراد از رؤيت هم رؤيت آن جناب است جبرئيل را به صورت اصليش. و معناى جمله اين است كه: جبرئيل يك بار ديگر به صورت اصليش در برابر رسول خدا 6 در آمد، تا به معراجش ببرد، و اين جريان كنار سدرة المنتهى واقع شد.

پس از آنچه كه گذشت صحت اين نظريه هم روشن شد كه بگوييم ضمير مفعولى به خداى تعالى برگردد. و مراد از رؤيت هم رؤيت قلبى، و مراد از نزله اخرى هم نازل شدن رسول خدا 6 در معراج در كنار سدرة المنتهى باشد، آن وقت مفاد آيه چنين مى‌شود كه: رسول خدا 6 يك بار ديگر نزد سدرة المنتهى نازل شد، و اين وقتى بود كه به معراج مى‌رفت، و در آن نزله خدا را مانند نزله اول با قلب خود ديدار كرد.

(عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهى‌ عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوى‌ إِذْ يَغْشَى السِّدْرَةَ ما يَغْشى‌) كلمه سدر به معناى جنس درخت سدر، و كلمه سدرة به معناى يك درخت سدر است، و كلمه منتهى - گويا- نام مكانى است، و شايد مراد از آن، منتهاى آسمانها باشد به دليل اينكه مى‌فرمايد: جنت ماوى پهلوى آن است، و ما مى‌دانيم كه جنت ماوى در آسمانها است، چون در آيه فرموده:(وَ فِي السَّماءِ رِزْقُكُمْ وَ ما تُوعَدُونَ)[1].

و اما اينكه اين درخت سدره چه درختى است؟ در كلام خداى تعالى چيزى كه تفسيرش كرده باشد نيافتيم، و مثل اينكه بناى خداى تعالى در اينجا بر اين است كه به طور مبهم و با اشاره سخن بگويد، مؤيد اين معنا جمله‌(إِذْ يَغْشَى السِّدْرَةَ ما يَغْشى‌) است، كه در آن سخن از مستورى رفته است، در روايات هم تفسير شده به درختى كه فوق آسمان هفتم قرار دارد، و اعمال بندگان خدا تا آنجا بالا مى‌رود، كه بزودى بعضى از اين روايات از نظر خواننده خواهد گذشت.

(عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوى‌)- يعنى بهشتى كه مؤمنين براى هميشه در آن منزل مى‌كنند، چون بهشت ديگرى هست موقت، و آن بهشت برزخ است كه مدتش تا روز قيامت تمام مى‌شود، و جنت ماوى بعد از قيامت است. هم چنان كه فرموده:

[1] هم رزق شما در آسمان است و هم آن بهشتى كه وعده داده شده‌ايد. سوره ذاريات، آيه 22.