(الْيَوْمَ تُجْزى‌ كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ) حرف باء در جمله بما كسبت به اصطلاح باى صله است، و مراد بيان يكى از خصايص روز قيامت است و آن اين است كه: در آن روز به هر نفسى عين آنچه را كه كرده به عنوان جزاى كرده‌هايش مى‌دهند. پس جزاى هر كس همان عمل اوست، هم چنان كه در جاى ديگر مى‌فرمايد:(يا أَيُّهَا الَّذِينَ كَفَرُوا لا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ)[1].

[توضيحى در مورد(لا ظُلْمَ الْيَوْمَ) و تعليل آن به‌(إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ)]

و جمله‌(إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ) تعليل نفى ظلم است كه جمله‌(لا ظُلْمَ الْيَوْمَ) از آن خبر مى‌داد، مى‌فرمايد: اينكه گفتيم در امروز هيچ ظلمى نيست، بدين علت است كه خداى تعالى در محاسبه سريع است، چنان نيست كه رسيدگى به حساب يك نفر او را از حساب افراد ديگر باز بدارد، تا در نتيجه به اشتباه بيفتد و جزاى اين را به آن و پاداش آن را به اين بدهد، و در نتيجه ظلمى پيش بيايد.

و اين تعليل ناظر به اين است كه ظلم ناشى از اشتباه را نفى مى‌كند، و اما ظلم عمدى احتياج به نفى ندارد، براى اينكه وقتى بنا شد عين عمل انسان را به عنوان جزا به انسان بدهند، ديگر چنين ظلمى تصور ندارد.

(وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْآزِفَةِ إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَناجِرِ كاظِمِينَ ...) كلمه آزفه از اوصاف روز قيامت، و به معناى نزديك است. پس معناى اين جمله آن است كه مردم را از روز نزديك انذار كن، و اين معنا يعنى نزديك بودن قيامت در آيه‌(إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيداً وَ نَراهُ قَرِيباً)[2] نيز آمده.

(إِذِ الْقُلُوبُ لَدَى الْحَناجِرِ)- حناجر جمع حنجره به معناى سر حلق است. اين جمله كنايه است از نهايت درجه ترس، گويا كار مردم از شدت وحشت به جايى مى‌رسد كه گويى دلهايشان از جاى خود كنده مى‌شود و تا حنجره بالا مى‌آيد. و كلمه كاظمين اسم فاعل از كظم است و كظم به معناى شدت اندوه است.

(ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ حَمِيمٍ وَ لا شَفِيعٍ يُطاعُ‌) - كلمه حميم به معناى نزديك و خويشاوند است، و معناى جمله اين است كه كفار خويشاوند و نزديكى ندارند كه به يارى آنان بپا خيزد و حميت قرابتش به هيجان آيد. و اين معنا در جمله‌(فَلا أَنْسابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ)[3].

[1] اى كسانى كه كفر ورزيديد! امروز عذر و بهانه نياوريد، چون به غير آنچه كه كرده‌ايد جزايتان نمى‌دهند. سوره تحريم، آيه 7.

[2] ايشان قيامت را دور مى‌بينند ولى ما آن را نزديك مى‌بينيم. سوره معارج، آيه 6- 7.

[3] امروز ديگر پيوند خويشى در بينشان نيست. سوره مؤمنون، آيه 101.