و ما او را به اسحاق بشارت داديم در حالى كه پيامبرى از صالحان باشد (112).

و بر او و بر اسحاق بركت نهاديم و از ذريه ايشان بعضى نيكوكار بودند و بعضى آشكارا به خود ستم كردند (113).

بيان آيات‌

اين آيات غرض سياق سابق را كه متعرض شرك و تكذيب كفار به آيات خدا بود و ايشان را به عذابى اليم تهديد مى‌كرد تعقيب نموده، مى‌فرمايد: بيشتر امت‌هاى گذشته نيز ضلالتى شبيه ضلالت اينان را داشتند، رسولان خدا را كه ايشان را انذار مى‌كردند تكذيب نمودند، همانطورى كه اينان تكذيب مى‌كنند. آن گاه به عنوان شاهد داستانهايى از نوح، ابراهيم، موسى، هارون، الياس، لوط و يونس (ع) مى‌آورد. و آنچه كه در آيات مورد بحث آمده داستان نوح و خلاصه داستان ابراهيم (ع) است.

( وَ لَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَكْثَرُ الْأَوَّلِينَ‌) ...(الْمُخْلَصِينَ ) اين كلامى است كه سياقش براى انذار مشركين اين امت است، مى‌خواهد تشبيه كند اين مشركين را به امت‌هاى هلاك شده قبل، چون اكثر امت‌هاى گذشته گمراه شدند، همان طور كه اينان گمراه گشتند و به سوى آن امت‌ها رسولانى فرستاده شدند، همان طور كه به سوى اين امت رسولى فرستاده شد و آنها رسولان خود را تكذيب كردند، و در اثر تكذيب هلاك شدند، مگر عده معدودى كه مخلص بودند.

لام در جمله‌(لَقَدْ ضَلَّ) لام قسم است، و همچنين لام در جمله‌(لَقَدْ أَرْسَلْنا). و منذرين - به كسره ذال- در آيه 72 پيغمبران هستند كه انذار كنندگان امت‌هاى گذشته بودند و منذرين - به فتحه ذال- در آيه 73 امت‌هاى گذشته هستند.

(إِلَّا عِبادَ اللَّهِ)- اگر مراد از آنان بندگان مخلص از امت‌ها باشد، استثناء متصل مى‌شود و اگر منظور اعم از مخلصين و انبيا باشد، استثنا منقطع مى‌شود مگر اينكه غير انبيا را بر انبيا غلبه داده باشد و نام همه را مخلصين نهاده باشد. و معناى آيه روشن است.

[بيان آيات مربوط به منزلت نوح 7 و اجابت دعاى او]

(وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِيبُونَ) لام در كلمه لقد و در كلمه لنعم هر دو لام قسم است. و اين دو سوگند دلالت بر كمال عنايت به نداى نوح و اجابت خداى تعالى مى‌كند. و خداى سبحان خود را در اجابت كردن نداى نوح مدح كرده. و اگر خود را با اينكه يكى است مجيبون- اجابت كنندگان