نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 17 صفحه : 170
(أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ
لَمْ يَعْيَ بِخَلْقِهِنَّ بِقادِرٍ عَلى أَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتى)[1] و در اين كلام شريفش احيا را به عين مردگان نسبت
داد، نه به امثال آنها و فرمود:(عَلى أَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتى) و نفرمود: على ان يحيى امثال
الموتى .
[توضيح
مفاد آيه شريفه:(إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ
كُنْ فَيَكُونُ ...) و بيان مراد از امر و قول در آن]
(إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ...)
اين آيه شريفه از آيات برجسته قرآن كريم است كه كلمه ايجاد را توصيف مىكند و
مىفرمايد: خداى تعالى در ايجاد هر چيزى كه ايجاد آن را اراده كند، بغير از ذات متعالى
خود به هيچ سببى ديگر نيازمند نيست، نه در اينكه آن سبب مستقلا آن چيز را ايجاد
كند، و نه در اينكه خدا را در ايجاد آن كمك نمايد، و يا مانعى را از سر راه خدا
بردارد.
قرآن
كريم تعبيراتش از اين حقيقت، مختلف است در آيه مورد بحث فرموده: انما
امره و در سوره نحل، آيه 40 تعبير به قول كرده و فرموده:(إِنَّما قَوْلُنا لِشَيْءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ كُنْ
فَيَكُونُ) و در سوره بقره آيه 117 تعبير به قضا كرده
و فرموده:(وَ إِذا قَضى أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ
فَيَكُونُ).
و
ظاهرا مراد از كلمه امر در آيه مورد بحث، شان باشد، يعنى مىخواهد
بفرمايد:
شان
خداى تعالى در هنگام اراده خلقت موجودى از موجودات چنين است، نه اينكه مراد از آن،
امر در مقابل نهى باشد، هر چند كه آيه سوره نحل تاييد مىكند كه به اين معنا باشد،
و ليكن تدبر و دقت در آيات اين معنا را افاده مىكند كه غرض در سه آيه مزبور وصف
شان الهى در هنگام اراده خلقت است، نه اينكه بخواهد بفهماند خداى تعالى وقتى
مىخواهد چيزى را خلق كند اين كلام را مىگويد. پس وجه صحيح همان است كه: ما
كلمه قول را بر امر به معناى شان حمل كنيم به اين معنا كه
بگوييم: اين كلمه از آن جهت كه خودش مصداقى از شان است در اينجا به كار رفته، نه
اينكه امر را بر قول در مقابل نهى حمل كنيم و معناى اينكه
فرمود: (إِذا أَرادَ شَيْئاً) اين است كه: اذا اراد
ايجاد شىء- وقتى اراده كند ايجاد چيزى را . و اين معنا از سياق آيه استفاده
مىشود. و در عدهاى از آيات كه متعرض اين حقيقتند، به جاى اراده
كلمه قضاء آمده، مانند آيه(إِذا قَضى
أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ)[2] و
هيچ منافاتى هم ندارد، براى اينكه قضا به معناى حكم است، و حكم
[1] آيا نفهميدند كه آن خدايى كه آسمانها و زمين را خلق كرد و در
خلقت آنها دچار خستگى هم نشد، قادر است كه مردگان را زنده كند. سوره احقاف، آيه
33.
[2] سوره بقره، آيه 117. سوره آل عمران، آيه 47. سوره مريم، آيه
35 و سوره مؤمن، آيه 68.
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 17 صفحه : 170