[بيان اينكه منظور از خلقت مثل انسان‌ها در قيامت، اعاده آنها است، با توضيحى در مورد تغير و تبدل متوالى بدن و عدم تغير و تبدل نفس و روح‌]

و اما بيان اينكه چگونه منظور از خلقت مثل، اعاده است؟ اين است كه: انسان موجودى است مركب از نفس و بدن، و بدن انسان در اين نشاه دستخوش تحليل رفتن و دگرگون شدن است، و پيوسته اجزاى آن تغيير مى‌كند، و از آنجا كه هر مركبى با نابودى يك جزءاش نابود مى‌شود، در نتيجه انسان در هر آنى، غير از انسان قبل است، و اين شخص آن شخص نيست، در حالى كه مى‌بينيم شخصيتش هست، و اين بدان جهت است كه روح آدمى شخصيت انسان را در همه آنات حفظ مى‌كند، چون روح آدمى مجرد است، و منزه از ماده و تغييرات عارض از طرف ماده است، و باز به همين جهت ايمن از مرگ و فنا است.

از كلام خداى تعالى هم استفاده مى‌شود كه: نفس آدمى با مردن بدنش نمى‌ميرد و هم چنان زنده و محفوظ است تا روزى كه به سوى خداى تعالى برگردد، هم چنان كه در سابق ديديد كه اين معنا را از آيه‌(وَ قالُوا أَ إِذا ضَلَلْنا فِي الْأَرْضِ أَ إِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ كافِرُونَ قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلى‌ رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ)[1] استفاده كرديم.

پس بدنى كه بعد از مرگ كالبد آدمى مى‌شود، وقتى با بدن قبل از مرگش مقايسه شود مثل آن بدن خواهد بود، نه عين آن، ولى انسان صاحب بدن لاحق وقتى با انسان صاحب بدن سابق مقايسه شود عين آن خواهد بود نه مثل آن براى اينكه: آن روحى كه وحدت بدن قبل از مرگ را در تمامى مدت عمر حفظ مى‌كرد، همين روحى است كه بعد از مرگ در كالبد لاحق درآمده (هم چنان كه بدن‌هاى متعدد قبل از مرگ به خاطر يكى بودن روح يكى بود.

بدن‌هاى بعد از مرگ و قبل از مرگ هم به جهت يكى بودن روح يكى هستند و عين همند).

و چون استبعاد مشركين از زنده شدن استخوانهاى پوسيده برگشت مى‌كند به استبعاد از خلقت بدنى جديد، نه از نفس و روحى جديد، به همين جهت خداى سبحان در پاسخ از آن استبعاد، امكان خلقت مثل آنان را ثابت كرد، و متعرض برگشتن عين آنان نشد، چون خلق شدن عين آنان بعد از مرگ، وقتى صورت مى‌گيرد كه روح ايشان كه نزد خدا محفوظ است به بدنهاى جديدشان متعلق شود و يا تعلق مزبور عين انسانهاى موجود در دنيا دوباره موجود مى‌شوند، هم چنان كه خداى تعالى فرموده:

[1] گفتند آيا پس از آنكه مرديم و تار و پودمان در زمين گم شد دوباره خلقتى جديد به خود مى‌گيريم؟ اينان به لقاى پروردگارشان ايمان ندارند. در جوابشان بگو: آن ملك الموتى كه موكل به شما شده است، شما راى بدون كم و كاست مى‌گيرد، و آن گاه به سوى پروردگارتان رجوع مى‌كنيد. سوره الم سجده، آيه 11.