است، و بعضى‌[1] گفته‌اند به معناى مسابقه است، و اساس اين كلام بر استعاره به كنايه است گويا آيات خدا را مسافتى فرض كرده، كه افراد نامبرده در آن مسافت، سعى و دوندگى مى‌كنند، تا بلكه بتوانند خدا را به ستوه بياورند، و بر او غلبه كنند، و كلمه رجز مانند رجس به معناى پليدى است، و شايد مراد از آن اعمال زشت باشد، كه در اين صورت آيه شريفه اشاره‌اى مى‌شود به تبدل عمل به عذاب اليم، و يا به اينكه عمل آنان سبب عذاب اليم آنان شده. بعضى‌[2] ديگر در معناى رجز گفته‌اند: به معناى عذاب زشت است. و در اين آيه تعريض و طعنه به كفار است كه اصرار دارند در انكار معاد.

(وَ يَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ هُوَ الْحَقَّ) موصول اول (الذين) فاعل يرى است، و موصول دوم (الذى) مفعول اول آن است، و كلمه حق مفعول دوم آن است. و مراد از(الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ) كسانى است كه عالم باللَّه و عالم به آيات اويند، و مراد از(الَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْكَ) قرآن است، كه به وى نازل شد.

و جمله‌(وَ يَرَى ...) جمله‌اى است از نو، كه متعرض جمله قبلى‌(قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا) شده، آن را بيان مى‌كند. ممكن هم هست حال از فاعل كفروا باشد، و معنا چنين باشد: اينها مى‌گويند: (لا تَأْتِينَا السَّاعَةُ)- قيامتى به سر وقت ما نمى‌آيد و آن را از روى جهل انكار مى‌كنند، در حالى كه علماى باللَّه و به آيات او، مى‌بينند و مى‌دانند كه اين قرآن نازل بر تو قرآنى كه از قيامت خبر مى‌دهد حق است.

(وَ يَهْدِي إِلى‌ صِراطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ)- اين جمله عطف است بر كلمه حق ، و معنايش اين است كه علماى باللَّه مى‌بينند كه قرآن و قيامتى كه از آمدن آن خبر مى‌دهد، حق است، و نيز مى‌بينند كه اين قرآن به سوى صراط كسى هدايت مى‌كند كه اجل از آن است كه كسى بر خواسته او غلبه كند، صراط كسى كه محمود است، و بر تمامى افعالش سزاوار حمد و ثناست، چون او در عين عزتش جز جميل كارى نمى‌كند، و او خداى سبحان است، و اگر خدا را به وصف عزيز و حميد توصيف كرده، براى اين است كه در مقابل‌(الَّذِينَ سَعَوْا فِي آياتِنا مُعاجِزِينَ) قرار گيرد، آرى در مقابل كسانى كه مى‌خواهند از پيشرفت آيات خدا جلوگيرى كنند بايد عزت و ستودگى خدا به رخشان كشيده شود.

[استهزاى كفار پيامبر اكرم 6 را در اخبارش از معاد، و جواب به آنان و تهديدشان به عذاب و هلاكت‌]

(وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا هَلْ نَدُلُّكُمْ عَلى‌ رَجُلٍ يُنَبِّئُكُمْ إِذا مُزِّقْتُمْ كُلَ‌ مُمَزَّقٍ إِنَّكُمْ لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ)

[1] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 8، ص 377.

[2] ( 1 و 2) مجمع البيان، ج 8، ص 377.