دنبال آن پديد آوردن نظام آخرت، همه بر اساس حكمت و خبرويت است، پس با حكمتش آخرت را بعد از دنيا قرار داد، چون اگر قرار نمى‌داد، خلقت دنيا لغو و عبث مى‌شد، و نيكو كار از بد كار متمايز نمى‌گشت، هم چنان كه خودش فرموده:(وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما باطِلًا)[1] تا آنجا كه باز مى‌فرمايد: (أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ )[2].

و با خبرويتش ايشان را بعد از مردن محشور مى‌كند، در حالى كه احدى را از قلم نينداخته باشد، و هر نفسى را به آنچه كسب كرده جزاء مى‌دهد.

كلمه خبير يكى از اسماء حسناى خدا است، كه از ماده خبر گرفته شده، كه به معناى اطلاع داشتن از جزئيات امور است. پس مى‌توان گفت: خبير خصوصى‌تر از عليم است، چون عليم در جزئيات و كليات هر دو به كار مى‌رود، ولى خبير تنها در جزئيات به كار مى‌رود.

(يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها) كلمه يلج مضارع از ماده ولوج است، كه به معناى فرو رفتن، و بر خلاف خارج شدن است. و كلمه يعرج از عروج است، كه معناى مقابل نزول را مى‌دهد، نزول يعنى پايين آمدن، و عروج يعنى بالا رفتن، و اينكه فرمود خدا علم دارد به آنچه در زمين فرو مى‌رود، و از زمين بيرون مى‌شود، و آنچه از آسمان فرو مى‌آيد، و به آسمان بالا مى‌رود، گويا كنايه است از علم خدا به حركت هر صاحب حركتى، و آنچه انجام مى‌دهد، و آيه شريفه با دو كلمه‌(وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ) ختم شده و گويا در اين جمله اشاره است به اينكه خدا رحمتى دارد ثابت، و مغفرتى كه خاص اقوامى است كه ايمان داشته باشند.

( وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لا تَأْتِينَا السَّاعَةُ قُلْ بَلى‌ وَ رَبِّي لَتَأْتِيَنَّكُمْ عالِمِ الْغَيْبِ‌) ...(فِي كِتابٍ مُبِينٍ ) در اين آيه انكار منكرين معاد را به رخ ايشان مى‌كشد، چون با عموميت ملك خدا و علمش به همه موجودات جايى براى شك و ترديد در آمدن آن نيست، تا چه رسد به اينكه به ضرس قاطع آن را انكار كنند، و به همين جهت به رسول گرامى 6

[1] ما آسمانها و زمين را باطل نيافريده‌ايم. سوره ص، آيه 27.

[2] آيا ما با آنان كه ايمان آورده و عملهاى صالح كرده‌اند چون مفسدان معامله مى‌كنيم؟ و يا متقين را چون فجار قرار مى‌دهيم؟ سوره ص، آيه 28.