مى‌خواهد بفرمايد: هر عملى عكس العمل و اثرى دارد و ممكن نيست كه عذاب كفر و گناه به كافر و گنهكار نرسد. و بنا بر اين معنا اين دو آيه، يعنى آيه:(قُلْ أَ رَأَيْتُمْ) تا جمله تستعجلون داراى زمينه اعتراض، و وارد در اين موردند.

(وَ يَسْتَنْبِئُونَكَ أَ حَقٌّ هُوَ قُلْ إِي وَ رَبِّي إِنَّهُ لَحَقٌّ وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ) كلمه يستنبئونك به معناى يستخبرونك است، يعنى از تو خبر مى‌خواهند.

و جمله: احق هو بيان همان خبرى است كه از آن سؤال كرده‌اند، و ضمير هو بطورى كه از زمينه كلام بر مى‌آيد به قضاء و يا به عذاب بر مى‌گردد، و به هر كدام برگردد برگشت عبارت به يك معنا است، مى‌فرمايد: از تو خبرگيرى مى‌كنند كه آيا آن قضاء و يا آن عذاب حق است؟ در اينجا خداى سبحان به پيامبرش دستور داده پاسخ را كه عبارت است از اثبات آن عذاب به جميع جهات تاكيد مؤكد نموده در جواب آنان با سوگند بگويد: اين عذاب حتما و قطعا حق و ثابت است، براى اينكه مقتضى آن موجود و مانع آن مفقود است.

پس، اينكه فرمود:(قُلْ إِي وَ رَبِّي إِنَّهُ لَحَقٌّ) (براى اثبات حقيت كلام از چند جهت تاكيد شده) يكى از جهت سوگند، دوم آوردن كلمه ان و سوم آوردن حرف لام ، و چهارم آوردن جمله به صورت جمله اسميه (آن عذاب حق است)، چون ممكن بود بفرمايد: قل اى و ربى يحق العذاب و يا يقطع العذاب . و جمله‌(وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ) بيان عدم مانع است- هم چنان كه جمله قبلى وجود مقتضى را اثبات مى‌كرد- و مى‌فرمايد: شما نمى‌توانيد خدا را از فرستادن عذاب عاجز سازيد، و از رسيدن عذاب بر خود مانع شويد.

(وَ لَوْ أَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ ما فِي الْأَرْضِ لَافْتَدَتْ بِهِ ...) اين آيه به شدت عذاب و اهميت خلاصى از آن در نزد آنان اشاره مى‌كند. و جمله‌(وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ) به معناى اين است كه ندامت و پشيمانى خود را پنهان و كتمان مى‌كنند تا گرفتار شماتت و امثال آن نشوند. و ظاهرا منظور از قضاء و عذابى كه در آيه شريفه آمده عذاب و قضاء دنيوى است نه غير دنيوى.

[سلطنت و مالكيت خداى تعالى قابل مقايسه با سلطنت‌هاى اعتبارى ظاهرى افراد انسان نيست و وجود مانع و رادع از تحقق اراده حق متعال، معقول نيست‌]

(أَلا إِنَّ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ) اين آيه شريفه و آيه بعدش برهانى است بر حق بودن مطلبى كه قبلا فرموده بود، و آن اين بود كه عذاب مورد تهديد حق است و واقع خواهد شد، و هيچ مانعى نيست كه بتواند از وقوع آن منع كند. و صورت برهان چنين است: آنچه در آسمانها و زمين است از آنجا كه مملوك خداى يگانه بى شريك است خداى تعالى مى‌تواند هر نوع تصرفى كه فرض شود در آن بنمايد و هر