بدعت مباح. و براى هر كدام مثالى زده، و توضيحاتى داده است. در حالى كه بدعت به معناى «ادخال ما ليس من الدين فى الدين» يك حكم بيشتر ندارد و آن حرمت است و نمى‌توان براى آن اقسام چهارگانه (واجب و مستحب و مكروه و مباح) تصوّر كرد.

بنابراين بدعت خاص حرام است و منظور از بدعت در معارف دينى همين قسم است.

و امّا منظور از بدعت عام، هرگونه نوآورى علمى، ادبى، صنعتى، اقتصادى، نظامى، اجتماعى، پزشكى و مانند آن در ساير علوم و فنون است، كه هيچ كس معتقد به حرمت اين نوع بدعت و نوآورى نمى‌باشد، زيرا پيشرفت و ترقّى علم و دانش بدون آن امكان‌پذير نيست. كشورهاى پيشرفته كشورهايى هستند كه همواره در اين زمينه‌ها نوآورى داشته، و نخبگانشان در رشته‌هاى مختلف داراى اختراع و اكتشاف باشند. بدين جهت هنگامى كه دانشمندان جوان ما به اكتشاف جديد و اختراع تازه‌اى دست مى‌يابند، غرق در شادى و سرور مى‌شويم.

حتّى اگر در زمينه مسائل دينى نوآورى‌هايى صورت پذيرد، ولى به دين خدا و پيامبر نسبت داده نشود آن هم اشكالى ندارد.

مسجد النبى در شهر مدينه به هنگامى كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله آن را ساخت تنها يك چهار ديوارى به اندازه قامت يك انسان بود، نه سقفى، نه ستونى، نه فرشى، نه وضوخانه‌اى، نه دستشويى‌اى، نه وسائل گرمايى، نه ابزار سرد كننده‌اى، نه قفسه‌هاى قرآنى، نه سنگهاى مرمرى، نه درهاى زيباى آن چنانه‌اى، نه مناره‌اى، نه گنبدى، نه ساعتى، نه بلندگويى، و نه هيچ چيز ديگر در آن به چشم نمى‌خورد. بعداً در عصر پيامبر و سپس در عصر امامان عليهم السلام و سپس در اعصار ديگر تا عصر و زمان ما، هر روز چيز تازه‌اى به آن اضافه شد، تا اكنون به صورت باشكوه‌ترين مسجد دنيا درآمده است. و هيچ كس هيچ يك از چيزهاى جديدى كه به مسجد اضافه شده را به عنوان دستور دين مطرح نكرده، و به شرع و شريعت انتساب نداده است‌ [1] و لهذا اشكالى‌

[1]. سؤال: مناره براى مسجد مشروعيّت ندارد، زيرا طبق روايتى كه صاحب وسائل الشيعه، در جلد سوم، ابواب‌احكام المساجد، باب 25، حديث 2 نقل كرده حضرت على عليه السلام از جايى عبور مى‌كرد، مشاهده كرد كه مسجدى داراى مناره بزرگى است، دستور داد مناره را خراب كنند. بنابراين ساختن مناره براى مساجد جايز نيست.

جواب: اوّلًا: روايت مذكور از نظر سند ضعيف است، بنابراين نمى‌توان به آن تكيه كرد. ثانياً: مناره فلسفه‌هاى سه گانه‌اى دارد كه اهميّت آن را روشن مى‌كند.

الف) مناره‌ها آدرس مناسبى براى يافتن مساجد هستند. شخص غريبى كه وارد شهر قم يا مشهد مى‌شود، هنگامى كه مناره‌ها و گنبد حرم را ببيند به راحتى حرم را پيدا مى‌كند و نيازى به پرس و جو ندارد.

ب) مناره واژه‌اى عربى است، و به معناى محل نور و روشنايى است. بنابراين چراغى كه شب هنگام در آن روشن مى‌شود هم اطراف مسجد را روشن مى‌كند و هم باعث مى‌شود كه مردم در شب مسجد را راحت‌تر پيدا كنند. ج) مناره محل اذان گفتن است بدين جهت به آن مأذنه هم مى‌گويند. اگر در صحن مسجد اذان گفته شود يا بلندگو فقط در صحن مسجد نصب شود، صداى اذان به گوش افراد معدودى مى‌رسد، اما اگر از مأذنه و مناره پخش شود جمعيّت فراوانى آن را مى‌شنوند. بنابراين مناره فلسفه روشنى دارد و هيچ دليلى بر حرمت آن نداريم.