شعار اسلامى معروف برگرفته شده از آيه‌ «كَىْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ» [1] گوياى آن است كه نبايد سرمايه‌هاى جامعه تنها در ميان ثروتمندان دست به دست بگردد و نيازمندان از آن محروم شوند.

قرآن در جاى ديگر با بيان ضرورت انفاق (و احتراز از بخل و مال‌اندوزى) فلسفه آن را اين‌گونه بيان مى‌كند كه در غير اين صورت جامعه در معرض انفجارها و تنش‌هاى شديد اجتماعى قرار مى‌گيرد: «هَا أَنْتُمْ هَؤُلَاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُوا فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَمِنْكُمْ مَّنْ يَبْخَلْ‌ ... وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ»؛ آرى! شما همان گروهى هستيد كه براى انفاق در راه خدا دعوت مى‌شويد، ولى بعضى از شما بخل مى‌ورزند ...

و هر گاه سرپيچى كنيد خداوند گروه ديگرى را جايگزين مى‌كند». [2]

تعبير به‌ «يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ» اشاره به بروز تنش‌هاى فوق العاده اجتماعى و سقوط اقوام و ملل دارد و گوياى اين واقعيت است كه مال‌اندوزى عدّه‌اى سبب پديد آمدن انقلاب‌هاى اجتماعى طبقه ضعيف بر ضدّ طبقه مستكبر و مال‌اندوز مى‌شود و در نهايت طومار زندگى آنان را در هم پيچيده و اقوام ديگر را به جاى آنان مى‌نشاند.

ج. تأمين نيازهاى محرومان‌

از نگاه اسلام هيچ فقيرى به فقر و نادارى دچار نمى‌شود مگر آنكه سرمايه‌دارى، در كنارش انحصارگرايانه اموال را در چنگ خود درآورده، از اداى حقوق و ديون اجتماعى‌اش به ديگران، خوددارى كرده است.

در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم:

«إنّ اللَّه فرض للفقراء في مال الأغنياء قدر ما يسعهم فإن منعوهم حتّى يجوعوا أو يعروا أو يجهدوا حاسبهم اللَّه حساباً شديداً وعذّبهم عذاباً نكراً

؛ خداوند در اموال ثروتمندان به مقدار نياز نيازمندان فرض و واجب كرده است؛ اگر آنها از پرداخت اين حق خوددارى كنند و در نتيجه گروهى گرسنه و برهنه شوند و يا در فشار قرار گيرند خداوند در قيامت حساب شديدى از آنها خواهد كشيد و آنان را به عذاب دردناكى مبتلا خواهد ساخت». [3]

جمله گويا و زيباى ديگرى در اين زمينه از اميرمؤمنان على عليه السلام معروف است كه فرمود:

«ما رأيت نعمة موفورة إلّاوإلى جانبها حقّ مضيّع‌

؛ هيچ ثروت فراوانى نيست جز آنكه در كنار آن حقوق پايمال شده‌اى است». [4]

گفتار دوم: كنز (خروج از چرخه توليد)

چنان‌كه سابقاً گذشت «كنز» يكى از دو مصداق‌

[1]. حشر، آيه 7.

[2]. محمد، آيه 38.

[3]. كنز العمال، ج 6، ص 310، ح 15823. شبيه همين معنا روايت معروفى است كه در منابع شيعه از اميرمؤمنان على عليه السلام نقل شده است و در گذشته به آن اشاره كرده‌ايم: «إنّ اللَّه سبحانه فرض في اموال الأغنياء أقوات الفقراء فما جاع فقير إلّابما متّع به غنيّ واللَّه تعالى سائلهم عن ذلك». (نهج‌البلاغه، حكمت 328).

[4]. روائع نهج‌البلاغه، جرج جرداق، ص 83.