الف. آزادى و رهايى انسان‌

به يقين تشريع احكام در مسائل مادى و اقتصادى، ريشه در تربيت روح و تهذيب نفس و تطهير باطن انسان دارد، چنان‌كه قرآن در موضوع اخذ زكات به اين نكته ظريف اشاره كرده مى‌فرمايد:

« «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا»؛ از اموال آنها صدقه‌اى (به عنوان زكات) بگير، تا به آن وسيله آنها را پاك سازى و پرورش دهى». [1]

تعبير به «تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا» مى‌رساند كه زكات، انفاقى ساده نيست، بلكه آثار روحى و روانى دارد و باعث پاك شدن نفس از رذائلى چون دنياپرستى، بخل و امساك است؛ يعنى آدمى با اين كار بذرهاى فضيلت را در درون جانش مى‌پاشد و باعث تعالى و تكامل خويش مى‌شود.

در حديثى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم:

«أخرج الزكاة من مالك فإنّها طهور يطهّرك اللَّه‌

؛ زكات را از مالت بيرون كن، زيرا آن پاك كننده‌اى است كه خداوند (روح) تو را به وسيله آن پاك مى‌كند». [2]

فلسفه تحريم مال‌اندوزى، درست به همين نكته مهم و حياتى بر مى‌گردد كه پرهيز از مال‌اندوزى باعث رشد معنوى و تعالى روحى روانى انسان شده و موجب رهايى او از اسارت صفات نكوهيده و زرق و برق دنيا و تجمّل‌گرايى مى‌شود.

قرآن در بيان زشتى بخل- يكى از ريشه‌هاى اصلى مال اندوزى- اشاره به اين نكته ظريف كرده؛ مى‌گويد: بخل پيش از هر چيز به شخص بخيل آسيب مى‌رساند و او را از پيمودن راه تعالى و تكامل باز مى‌دارد: «وَمَنْ يَبْخَلْ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَنْ نَّفْسِهِ». [3]

از اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌خوانيم:

«الطمع رقٌّ مؤبَّد

؛ طمع، بردگى جاويد است». [4]

از اين تعابير به خوبى استفاده مى‌شود همان‌گونه كه «مال‌اندوزى» ريشه در رذائلى چون بخل، حرص و اسارت در چنگال مواهب مادّى دارد، پرهيز از آن موجب رهايى انسان از اين رذائل نفسانى مهمّ مى‌شود.

از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم:

«برئ من الشحّ من أدّى الزكاة

؛ كسى كه زكات مالش را بپردازد از بخل رهايى خواهد يافت». [5]

روشن است آدمى تا اسير اين رذائل نفسانى است هرگز نمى‌تواند قلّه‌هاى سعادت و تكامل را درنوردد و زندگانى توأم با عزّت و آرامش داشته باشد.

ب. پيش‌گيرى از فاصله خطرناك طبقاتى‌

همواره در طول تاريخ دو قطبى شدن جامعه به قشرى مستضعف و فقير و گروهى سرمايه‌دار و غنى، موجب شده است جامعه از حالت اعتدال خارج گرديده و مشكلات فراوانى فرا روى فرد و جامعه قرار گيرد و با ظهور انفجارها و انقلابات اجتماعى، جامعه گرفتار تنش‌هاى فوق العاده گردد.

[1]. توبه، آيه 103.

[2]. كنز العمال، ج 6، ص 295-/ 296، ح 15774.

[3]. محمد، آيه 38.

[4]. نهج‌البلاغه، حكمت 180.

[5]. كنز العمال، ج 6، ص 296-/ 297، ح 15780.