دو صفت ودو حالت وجود دارد، مى توان يكى را متعلق خلقت وديگرى را متعلققدرت حادث در انسان دانست، وهر كس بگويد، اين حالت در ما مجهول است،پاسخ همانست كه بيان كرديم وحقيقت او را روشن ساختيم وبراى آن مثال زديم[1].

دقت در مجموع آنچه كه شهرستانى از او نقل كرده است، مى رساند كه وى مى خواهد براى انسان، سهمى در فعل خود، ثابت كند ونام آن را كسب بگذارد وملاك پاداش وكيفر معرفى كند وپس از تلاش به اينجا رسيده است كه فعل انسان، داراى دو حيثيت است، يكى وجود او وديگرى عناوينى كه فعل او راپوشانيده ورنگ آميزى كرده است، مانند عنوان نماز وروزه وخوردن ونوشيدن، ولى متعلق قدرت خدا، وجود اين افعال است، ومتعلق قدرت عبد، عناوين عارض بر آن است كه به يكى عنوان نماز وبه ديگرى عنوان روزه بخشيده است.

ولى اين گفتار، دردى را دوا نمى كند، زيرا عناوين عارض بر وجود كه هستى را رنگ آميزى وبه فعل، عنوان خوردن ونوشيدن مى بخشد، از دو حال بيرون نيست، يا سهمى از وجود دارد يا ندارد; در صورت اول همين عناوين نيز، مخلوق خدا است وقدرت او در پيدايش آن موءثر خواهد بود نه قدرت حادث در انسان، زيرا فرض اين است كه آنچه نام وجود به خود بگيرد، مستقيما فعل اوست، ودر صورت دوم، جز امر عدمى وپوچ، چيزى نخواهد بود وچگونه چنين عناوين واهى مى تواند ملاك پاداش وكيفر باشند؟

شايسته بود باقلانى در اينجا دقت بيشترى كند وبه جاى تصحيح نظريه، به انكار آن بپردازد، زيرا در آن مثالهايى كه يادآور شد، انسان، دو چيز را احساس ميكند، كه يكى قابل انتساب به خدا هست وديگرى نيست، وهر دو سهمى از