وجود وهستى وواقعيت دارند.

يكى از ايندو، وجود وهستى اين افعال است كه مى پذيريم!!! مستقيما فعل خداست، ديگرى عناوينى است كه انسان، پديد آورنده آنست وجز او به ديگرى نسبت داده نمى شود، زيرا شكى نيست كه انسان، نماز مى گزارد وروزه مى گيرد نه خدا، او مى خورد ومى آشامد نه خدا. در اين صورت، چگونه مى توان وجود انسان را در پيدايش اين حقايق نديده گرفت وبراى قدرت واعضاى او كوچكترين تأثيرى قائل نشد ويا اين عناوين را عناوين پندارى انگاشت؟.

اصولا خوردن ونوشيدن، نياز به دهان وزبان وجويدن وفرو بردن دارد وبدون اين اعضا، اين كارها امكان پذير نيست، چگونه مى توان اين عناوين واقعى را فعل خدا دانست. همچنين است قسمتى از كارها كه عضله انسان، در تحقق آن، موءثر است.

اگر باقلانى هوشمند، تعصب را به كنار مى نهاد، مى گفت: بايد در تفسير مسأله توحيد در خالقيت تجديد نظر كرد، زيرا چگونه مى توان گفت: خدا همه چيز را به طور مستقيم ايجاد مى كند؟ در حالى كه قسمتى از كارهاى انسان، در گرو به كار انداختن عضلات اوست؟ وپس از به كار اندازى آن، افعال به غير او نسبت داده نمى شود.

2ـ غزالى(م ـ505) ونظريه كسب

غزالى يكى از متفكران بزرگ اسلامى است كه در علم اخلاق وعرفان، اثر كم نظيرى به نام احياء العلوم دارد، ولى از آنجا كه وى در يك خانواده اشعرى پرورش يافته وبا مرور زمان، مبانى فكرى او، در اين چارچوب، رشد ونضج پيدا كرده بود، در مسأله افعال عباد، همان راه شيخ اشعرى را پيش گرفته ودست وپا كرده است كه