جبر بر اعمال انسان، از عقائد مسلم به شمار مى رفت وچنين افكارى از طريق علماى يهود ونصارا به ميان آنان نفوذ كرده بود، وشكى نيست كه چنين اصولى، بر ضد عقل وقرآن است، گذشته از اين، چنين انديشه هاى نابجا، اعتبار اهل حديث را در نزد افراد خردمند ومتفكر پائين آورده بود، از اين جهت، شيخ توانست با اعلام همبستگى، «تنزيه» را به جاى «تجسيم» وكسب را به جاى «جبر» به كار برد وتا حدى توانست به عقائد اهل حديث، سر وسامان بخشد، حتى توانست در مسأله «قديم» بودن كلام خدا كه در نظر اهل حديث همان قديم بودن قرآن مقروّ ومكتوب بود،«كلام نفسى» را جايگزين آن سازد وبه قديم بودن قرآن ملفوظ ومسموع، خاتمه بخشد.

ولى در عين حال، شيخ موفق نشد، قسمتى ديگر از انديشه هاى خرافى اهل حديث و حنابله را پايان بخشد و در آنها تصرف كند، زيرا مسأله «رؤيت خدا» در آخرت را به همان حالت خود گذارد، و بر صحت رؤيت در كتاب هاى خود تصريح كرد.

اگر شيخ اشعرى، يك چنين اصلاحات ظاهرى وسطحى در عقيده اهل حديث پديد آورد، در پرتو قدرت منطقى بود كه در مكتب اعتزال فرا گرفته بود، ولى متأسفانه حق نمك را به درستى ادا نكرد...

ويژگى هاى مكتب اشعرى

شيخ اشعرى، هر چند در آغاز كتاب «الابانه»، تمام عقائد احمد بن حنبل را پذيرفت و با انتقال از مكتب اعتزال به مكتب اهل حديث، يك چرخش نيم دائره اى و به اصطلاح(180 درجه) اى نمود، ولى در عين حال از مجموع كتاب هاى او استفاده مى شود كه وى از نظر تفكر حتى پس از انتقال به مكتب اهل حديث، با