بحث اين است كه عقل با توجه به مقام ملكوتى و والاى خود، قضاياى كلى را درك مى كند كه براى آنها هيچ نوع قيد و شرطى از نظر فاعل و زمان و مكان نمى شناسد و به تحسين برخى و تقبيح برخى ديگر بر مى خيزد.

اگر در برخى از كتابهاى كلامى، حسن و قبح را به ملائمت با طبع يا منافرت با آن تفسير كرده اند، مقصود،طبع والاى انسان است،نه طبع ملكى وحيوانى، ولى اينكه گاهى ملاك حسن و قبح را تأمين كننده مصالح شخصى و يا مصالح نوعى ميدانند،قطعا خطاست،خصوصا اگر مصالح شخصى را ملاك حسن و قبح بدانيم، زيرا مفاد آن، انكار حسن و قبح ثابت است،و هر كسى هرچيزى را كه به سود خود ديد، نيك دانسته و اگر به ضرر خويش تشخيص داد، آنرا بد خواهد دانست.

مصالح اجتماعى، هر چند تا حدودى مى تواند ملاك حسن و قبح باشد، ولى در چنين مسأله وسيعى كه حتى افعال الهى را نيز در بر مى گيرد، مطرح كردن مسائل اجتماعى، كاملا بى مورد است، اصولا نزاع و گفتگو، در دائره اى وسيعتر از آنست، حتى جايى كه اجتماع و مصالح آن در كار نباشد، مثلا كودكى را عقاب كند و يا خطا كارى را به دليل خطا پاداش بخشد، بلكه مى توان قلمرو آن را حتى به فرشتگان، توسعه داد و گفت: اگر فرشته اى واجد اختيار و بر سر دو راهى باشد، اطاعت او نيك وتمردوى نازيبا مى باشد و در اينجا مصالحى مطرح نيست.

از اين بيان، روشن مى گردد كه تبيين ملاك حسن و قبح به تأمين كننده غرض، كاملا بى پايه است.

نقش حسن و قبح در بحثهاى كلامى

مسأله تحسين و تقبيح و اينكه عقل بر نيكى ها و بدى هاى يك رشته افعال، داورى قطعى دارد، اساس و پايه بسيارى از بحثهاى كلامى است، از اين جهت،