ديدگانش معذب سازد ويا اگر اشعرى را بسان كافران مجازات كند، در اين هنگام، او تغيير موضع خواهد داد و اين كار را مطابق عدل وداد تصور نخواهد كرد وقطعا فراموش مى كند كه خدا مالك الملك والملكوت است وهر كارى براى او سزاوار است، بلكه در اين مورد به گونه اى ديگر داورى خواهد كرد كه بعدا بيان مى شود.

2ـ شكى نيست كه خدا مالك هستى امكانى است ودر عموم قدرت ومالكيت وگستردگى اراده او سخنى نيست ودر اينكه خدا تحت فرمان وامر كسى قرار نميگيرد، نيز بحثى نداريم، ولى داورى عقل بر اينكه اين كار، خوب وآن كار، زشت است، مالكيت وقدرت او را محدود نكرده واراده او را مشروط ومقيد نمى سازد وآنچه مهم است، اين است كه بدانيم داورى عقل، دخالت در شؤون خدا نيست، بلكه كشف واقعيتى است كه عقل در پرتو لطف وفضل خدا آن را درك مى كند، همچنان كه در پرتو همين فضيلت، قوانين رياضى وفيزيكى وشيميايى را مى يابد.

خرد مى گويد: سه زاويه مثلث، مساوى دو زاويه قائمه مى باشد و نيز هر موجود امكانى، معلول علتى است وهمچنين... عقل در اين مورد، نقشى جز كشف ودرك ندارد.

عين همين مطلب در باره حكم عقل به حسن و قبح نيز حاكم است، او در پرتو نورانيتى كه خدا به وى بخشيده، يك رشته مسائل را درك مى كند و مى گويد: عذاب كودك معصوم، از هر فاعلى سر بزند، كار قبيح و زشتى است و همچنين پاسخ دادن نيكى به بدى در هر شرائطى ناپسند مى باشد، چيزى كه هست ادراك او گاهى مربوط به مسائل نظرى است و گاهى مربوط به مسائل عملى، و درك عقل و خرد در هر دو مورد يكسان است، يعنى از روى يك رشته واقعيات پرده بر مى دارد و مسير را براى ما روشن مى سازد.

و به ديگر سخن، هرگز عقل نمى گويد كه به حكم و فرمان من، خدا و يا هر