«تدريج» و«تجزى» است، وچنين موجودى نمى تواند قديم باشد.

احتمال دوم كه محتويات قرآن را قديم بدانيم، در بسيارى از موارد بيجاست، زيرا موضوعاتى چون، احتجاج پيامبر با اهل كتاب وسر گذشت نبردهاى پيامبر وسرانجام، سخن گفتن زنان ومردان با آن قائد بزرگ، در قرآن وارد شده است; چگونه مى توان گفت، اين مفاهيم ومعانى، قديم است؟ خدا در قرآن، خود از سرگذشت پيامبران وامتهاى پيشين ونزول عذاب بر آنان، سخن گفته است ومسلما اين حقائق، حقائق حادث ونوظهورى بوده اند.

احتمال سوم نيز نمى تواند محور نزاع باشد، زيرا ذات خدا وصفات او از قديم بوده، واگر قرآن هم درباره آنها سخن مى گويد وبه آنها اشاره مى كند، اشاره حادث، ولى مشار اليه قديم است، اين نه تنها قرآن است كه داراى اين ويژگى است، بلكه هر كس درباره خدا وصفات او سخن بگويد، سخن او حادث است، ولى آنچه كه مخاطب را به آن سوق مى دهد، قديم است.

احتمال چهارم نيز بسان احتمال سوم، خارج از محور بحث است، زيرا همه متكلمان الهى، علم خدا را قديم دانسته وحساب علم را از معلوم، جدا ساخته اند، وجز گروه كراميه، احدى علم خدا را حادث ويا مخلوق نمى انديشد.

احتمال پنجم كه بعدها اشعرى آن را اظهار كرده، محور نزاع نبوده، چون اين نزاع،قبل از يك قرن ونيم از عصر اشعرى پيدا شده ودر آن زمان،كلام نفسى در اذهان نبوده است وبر فرض صحت،واقعيت كلام نفسى جز علم واراده چيزى نيست.

احتمال ششم كه بگوييم، قرآن مخلوق بشر نيست ولى در عين حال مخلوق خداست، جاى بحث وانكار ندارد. همه مسلمانان كه قرآن را مخلوق خدا دانسته بشر را از آوردن نظير آن، عاجز وناتوان دانسته اند، وشعار همگى اين است