الف: يك رشته مفاهيم مفرده وجدا از هر نسبت وتركيب.

ب: يك رشته مفاهيم مزدوج وبه هم پيوسته كه داراى نسبت وحمل باشند.

ج: يك رشته مفاهيم به هم پيوسته به ضميمه اذعان ويقين به نسبت موجود ميان موضوع ومحمول.

د: يك رشته خواسته ها وناخواسته ها وبه اصطلاح اراده وكراهت ويا پرسش وامثال اينهاست.

قسمت اول ودوم، از مقوله تصور، وقسمت سوم، همان تصديق است ومطلق علم، به تصور وتصديق منقسم مى گردد، وقسم ثالثى براى آن وجود ندارد.وقسمت چهارم همان اراده وكراهت هستند كه از مبادى امر ونهى به شمار ميروند.

بنابر اين، در مراجعه به وجدان، واقعيتى جز واقعيت علم، و يا مبادى انشا(امر ونهى) نيست، در حالى كه اشاعره مى گويند: اين واقعيت غير از واقعيت علم واراده وكراهت است واز اين طريق مى خواهند براى انسان ودر نتيجه براى خدا، وصفى ذاتى غير از علم، وغير از اراده وكراهت به نام«تكلم» ثابت كنند. پس، كلام نفسى يا از شاخه هاى علم ويا از مقوله اراده وكراهت است و در لوح نفس چيزى كه نام آن را كلام نفسى بگذاريم، وجود ندارد.

عجيب اين است كه بزرگانى مانند عضدى ومير سيد شريف جرجانى، براى اثبات مغايرت اين معانى نفسى با علم، دلائلى اقامه كرده اند كه برخى را يادآور ميشويم:

1ـ كلام نفسى غير از علم است، چه بسا انسان از چيزى كه نمى داند، بلكه گاهى خلاف آن را مى انديشد، خبر مى دهد، بنابر اين، گزارش از يك شيئى، غير از علم به آن است.