كلام نفسى اختلاف پيدا نمى كند»[1].

فضل بن روز بهان، در نهج الحق مى گويد: لفظ كلام، نزد اشاعره مشترك لفظى است، گاهى بر حروف والفاظ مسموعه اطلاق مى شود وگاهى بر معناى قائم در نفس كه از آن به الفاظ تعبير مى آوريم، واين دومى(كلامى نفسى) كلام واقعى است، به ديگر سخن: هنگامى كه انسان، به حضور شخصيتى مى رسد وميخواهد مطلبى را به او بگويد، قبلا يك رشته معانى ومطالب را در ذهن خود حاضر كرده وهمه را از ذهن خود عبور مى دهد، آنگاه كه به حضور او رسيد، از اين معانى به الفاظ خاصى تعبير مى آورد[2].

تحليلى از كلام نفسى

در آنچه كه اشاعره مدعى وجود آن در نفس انسان متكلم هستند، جاى شك وانكار نيست وهمه افراد، يك رشته معانى را در ذهن خود احساس مى كنند، ولى آنچه كه مهم است، همان نكته اى است كه شهرستانى وپس از او عضدى در مواقف،[3] به آن اشاره كرده اند، وآن اين است كه اين مفاهيم ومعانى منظم در ذهن، كه انسان با آنها حديث نفس مى كند، آيا در مورد إخبار، غير از علم ودر مورد امر ونهى غير از اراده وكراهت هستند، يا به يكى از اين سه بازگشت مى كنند؟ وقتى انسان به وجدان خود مراجعه مى كند، مى بيند اين مقاهيم از چهار حالت بيرون نيست: