اين ترجمه متن كلام عضدى است كه مير سيد شريف در تفسير اين جمله ميگويد: كلام نفسى در مواقع إخبار، مفهوم قائم به نفس است كه پيوسته يكنواخت بوده هر چند عبارات باز گو كننده آن مى تواند مختلف باشد وكلام نفسى غير از علم است، به گواه اينكه انسان، گاهى ندانسته از چيزى گزارش مى كند.

پاسخ:

اشتباه مؤلف وشارح در اين است كه علم را به معنى تصديق واذعان گرفته اند وآدمى را كه ندانسته ويا با علم به عدم ويا به حالت شك گزارش مى كند، فاقد علم شمرده اند، اما بايد توجه شود كه چنين مخبرانى فاقد علم به معنى تصديق هستند نه فاقد علم به معنى تصور، بالاخره در مواردى كه انسان، بدون اذعان و يقين گزارش مى كند، مفردات و نسبت را تصور كرده و اگر هم نسبتى بين آنها برقرار مى كند، يك نسبت تصورى است و براى اينكه مردم را به آن معتقد سازد، مدعى تصديق ميشود ولى در حقيقت فاقد آن است.

و به ديگر سخن،علم به تصور و تصديق منقسم مى شود و در همه موارد اخبار،خواه دانسته و خواه نداسته،علمى به معنى تصور وجود دارد،ولى علم به معنى تصديق،در صورتى است كه به نسبتى كه از آن خبر مى دهد اذعان داشته باشد.

2 ـ آنان مى گويند، در موارد امر و نهى، غير از اراده و كراهت، واقعيتى به نام كلام نفسى وجود دارد، به گواه اينكه انسان گاهى براى امتحان و به دست آوردن پايه اطاعت كسى، به او فرمان مى دهد، در اين صورت اراده اى در كار نيست ولى در عين حال معنايى در نفس هست كه مبدأ صدور اين فرمان شده است، و در اصطلاح اشاعره آن معنى، «طلب» است كه مصداق كلام نفسى در اين موارد مى باشد.